|
Strona główna |
Ważki-menu | Słownik | Etapy życia | Drapieżnictwo | Historia | Odonatrix | Literatura | Linki |
|
Od autorki |
Systematyka ważek |
Budowa ważki |
Zachowania rozrodcze |
Procesy życiowe |
Czas lotów |
Ważki dużych miast |
Wasze obserwacje |
Ważki w filatelistyce |
 |
| Zlewnia Potoku Oliwskiego |
|
|
|
|
|
Potok Oliwski (UTM CF33 i CF43) właściwy stanowi główny nurt w jego zlewni (pow. 28,7 km²). Źródło znajduje się na wysokości ok. 140 m n.p.m. w Złotej Karczmie. W początkowym biegu przecina on drogę ekspresową S6, i dalej w swym odcinku źródłowym płynie wartkim nurtem poprzez Dolinę Bobrów. Wpływając do Doliny Radości przyjmuje stosunkowo duży lewy dopływ (Potok Zajączkowski) zwiększający w dwójnasób ilość wiedzionej wody. Dysponując od tego miejsca znaczną ilością wód został w przeszłości zagospodarowany poprzez wykorzystanie energii spadku. Długość potoku wynosi zaledwie ok. 9,5 km, więc prąd jest całkiem bystry (średnio 0,29 m³/s). Wzdłuż Potoku Oliwskiego i jego dopływów od XIII wieku na obszarze należącym do opactwa cystersów w Oliwie powstawały młyny, od XVI wieku oddawane w dzierżawę (m.in. mieszczanom z Gdańska). Z czasem rozrosły się one w samodzielne zakłady przemysłowe, przy których powstały rezydencje właścicieli. W połowie XIX wieku istniały 24 takie zakłady (m.in. młyny zbożowe, młyny prochowe, tartaki i kuźnie), ponumerowane począwszy od ujścia Potoku Oliwskiego do Zatoki Gdańskiej w Jelitkowie. Od tamtego czasu zespół młynów nad potokiem w większości został zniszczony przez czas i różne okoliczności (wojny, pożary, brak gospodarza), lecz prawie wszystkie stawy młyńskie przetrwały i funkcjonują dziś jako zbiorniki retencyjne. Tradycyjnie były ponumerowane od ujścia potoku w górę nurtu, więc i ta konwencja będzie tu z grubsza zachowana. Od Jelitkowa do Parku Oliwskiego znajduje się pięć dawnych stawów młyńskich (1–5), w Parku są dwa dawne stawy młyńskie (6–7) oraz dwa sztuczne zasilane w wodę z potoku (7a, 7b), a od Parku w górę nurtu do Doliny Radości jest tych stawów siedem, z których opisuję tu pięć (8–12); pozostałe dwa (pomiędzy 8 i 9) znajdują się na terenach prywatnych i nie są dostępne. Zbiornik 0 został zbudowany od nowa w 2009 r. na niewielkim dopływie potoku, na terenie wcześniejszych ogródków działkowych. Zbiorniki 0–10 znajdują się w kwadracie UTM CF43, zbiorniki 11 i 12 zaś w CF33. Zbiorniki 0, 2, 3, 4, 5, 8, 10 i 11 są okresowo zarybiane i udostępnione wędkarzom. Istnieje jeszcze kilka innych dolinek z dopływami potoku, jak np. obszar źródłowy jednego z dopływów (Potok Prochowy), który objęty jest ochroną (Rezerwat przyrody Źródliska w Dolinie Ewy), natomiast dolinka innego potoku (Potok Rynarzewski) zajęta jest przez Gdański Ogród Zoologiczny. Pozostałe imienne dopływy to Potok Bobrowy oraz Potok Czystej Wody. Autor korzystał z następujących źródeł:https://pl.wikipedia.org/wiki/Potok_Oliwski http://www.fishscan.pl/wp-content/uploads/2020/05/Mapa-2D-4.jpg http://www.gdmel.pl/zbiorniki-retencyjne/lista-zbiornikow-retencyjnych https://www.gdansk.pl/wiadomosci/remont-kultowego-zabytku-kuznia-wodna-w-oliwie-zamknieta-do-maja-2019-r,a,129467 |
| ||||||||||
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
| Zbiornik 0 — zbiornik retencyjny Orłowska II (pow. 14100 m²; wys. 1 m n.p.m.). Zbiornik mieści się na granicy Sopotu i Gdańska nieopodal Ergo Areny. Mniej lub bardziej szeroki pas szuwarów rośnie praktycznie na całym obwodzie: pałka szerokolistna Typha latifolia, kosaciec żółty Iris pseudacorus, trzcina pospolita Phragmites australis i oczeret jeziorny Schoenoplectus lacustris, a przy brzegu wierzbownica kosmata Epilobium hirsutum i szczaw lancetowaty Rumex hydrolapathum. Brak roślin z pływającymi liśćmi. Bezpośrednie dojście do brzegu nie jest możliwe, bo cały obiekt otoczony jest metalową barierą, a szuwary też nie ułatwiają dostępu. Ale woda jest na tyle blisko, że obserwacja ważek nie powinna nastręczać trudności. |
|
|
||
|
|
| Zbiornik 1 — zbiornik retencyjny Jelitkowska (pow. 10100 m²; maks. głęb. 1,78 m; wys. 5 m n.p.m.). Ten średniej wielkości zbiornik leży w krajobrazie parkowym pomiędzy pętlą tramwajową a ul. Jelitkowską (dalszy ciąg parku znajduje się między tą ulicą a plażą). Pośrodku stawu jest dość duża wyspa z dobrze rozwiniętą roślinnością, m.in. stare egzemplarze olchy czarnej Alnus glutinosa. Na brzegu także rosną olchy, a na styku wody z lądem rośnie m.in. łączeń baldaszkowaty Butomus umbellatus. Z powodu bliskości ruchliwej ulicy, dość wąskiego chodnika oraz tłumów turystów dążących na plażę latem, dla bezpieczeństwa staw jest otoczony barierką. |
|
|
||
|
|
| Zbiornik 2 — zbiornik retencyjny Orłowska (pow. 5800 m²; maks. głęb. 1,5 m; wys. 8 m n.p.m.). Staw ten znajduje się pomiędzy Parkiem Przymorza i ul. Pomorską na wysokości ul. Orłowskiej. Posiada małą wyspę z bujną szatą roślinną. Brzegi są koszone, przy nich rosną kępy łączenia baldaszkowatego Butomus umbellatus i na wodzie widać pływające liście grążela żółtego Nuphar lutea. Ten obiekt także jest otoczony barierką, ale brzeg wody nie jest zbyt daleki i za pomocą lornetki można ważki obserwować. W jednym miejscu da się nawet podejść do samego brzegu. |
|
|
||
|
|
|
Zbiornik 3 — zbiornik retencyjny Chłopska (pow. 12000 m²; maks. głęb. 1,85 m; wys. 10 m n.p.m.). Ten i poprzedni zbiornik należały w przeszłości do zespołu młynów pod nazwą „Konradshammer”. Obecna wersja, przy ul. Chłopskiej (stąd nazwa), leży w dość rozległym krajobrazie parkowym między dużymi blokami mieszkalnymi przy ul. Pomorskiej z jednej strony a budownictwem jednorodzinnym z drugiej. Zbiornik jest dość mocno ucywilizowany. Około dwudziestu lat temu, obszary wokół ciągu stawów na Potoku Oliwskim i pomiędzy nimi od 5 – Grunwaldzka po 1 – Jelitkowska zostały „odkrzaczone” w celu utworzenia terenów rekreacyjnych (alejki spacerowe, place zabaw itp.) dla okolicznych mieszkańców. Zbocza zbiornika, niestety koszone, są dość łagodne, a umocniony faszyną brzeg jest dostępny na całym jego obwodzie. Roślinność wodna jest obecna w minimalnym stopniu, aczkolwiek znajduje się tu mała zarośnięta wyspa, na której rosną m.in. krzaki wierzbowe Salix sp. Przy brzegu stawu są małe kępy oczeretu jeziornego Schoenoplectus lacustris, a na wodzie widać płaty grążela żółtego Nuphar lutea. Obok: Zbiornik 3 — zbiornik retencyjny Chłopska od południa. (foto Peter Senn) |
| Zbiornik 4 — zbiornik retencyjny Subisława (pow. 31000 m²; maks. głęb. 1,9 m; wys. 17 m n.p.m.). Ten największy zbiornik na całym potoku posiada dość dużą wyspę, z wysokimi drzewami (wierzby Salix sp., olchy czarne Alnus glutinosa). Niedostępna dla ludzi, służy jako miejsce rozrodu ptactwa wodnego, m.in. kaczki krzyżówki Anas platyrhynchos i łabędzia niemego Cygnus olor. Ważki z pewnością także korzystają z roślin przy brzegu wyspy. Ten brzeg jest „dziki”, pozostałe wokół stawu są uporządkowane, umocnione faszyną. Łączeń baldaszkowaty Butomus umbellatus i grążel żółty Nuphar lutea rosną kępkami na wodzie. |
|
|
||
|
|
|
Zbiornik 5 — zbiornik retencyjny Grunwaldzka (pow. 16900 m²; maks. głęb. 1,7 m; wys. 22 m n.p.m.). Opis tego zbiornika znajduje się tu raczej pro forma. Od ul. Grunwaldzkiej po przepust, gdzie dawniej stał młyn, brzeg jest zabetonowany, a tam, gdzie nie ma betonu, jest koszone trawiaste zbocze. Na południowym brzegu i wokół wpływu potoku do zbiornika stoją dość wysokie drzewa. Roślin wodnych tu jak na lekarstwo: parę kęp trzciny pospolitej Phragmites australis i kosaćca żółtego Iris pseudacorus stłoczonych w jednym kącie zbiornika, a na wodzie kilka egzemplarzy grzybienia białego Nymphaea alba. Niezbyt zachęcająca perspektywa dla rozwoju ważek. Na tym zbiorniku retencyjnym znajduje się urządzenie napowietrzające wodę (dla ryb). Obok: Zbiornik 5 — zbiornik retencyjny Grunwaldzka od południa. (foto Peter Senn) |
|
|
|
| Zbiornik 6 — zbiornik retencyjny Opacka (pow. 6900 m²; wys. 26 m n.p.m.). Jest to bodajże najciekawszy zbiornik na całym potoku, zarówno pod względem bogactwa roślin wodnych, jak i ważek. Przez wiele lat nieco zaniedbany, ten staw znajduje się w zacisznym zakątku Parku Oliwskiego, pomimo że tuż za jego wschodnią granicą biega bardzo ruchliwa i hałaśliwa ul. Grunwaldzka. Jednak dopiero od niedawna może więcej ludzi go oglądać, a to z powodu utworzenia w jego najbliższym sąsiedztwie tzw. japońskiego ogrodu. Ogród ten jest mocno uporządkowany, z rabatami, drzewkami, alejkami i ławkami, a tuż obok mamy całkiem mocno zdziczały staw. Dostęp do brzegu stawu z obu stron jest prawie wszędzie możliwy. Przy jego brzegu rosną m.in.: uczep trójlistkowy Bidens tripartita, wierzbownica kosmata Epilobium hirsutum, mięta nadwodna Mentha aquatica, wierzba Salix sp. olcha czarna Alnus glutinosa, i niezapominajka Myosotis sp. Helofity to kosaciec żółty Iris pseudacorus i — ciekawostka, bo nie widziałem tej rośliny na żadnym innym zbiorniku w Gdańsku — przęstka pospolita Hippuris vulgaris. Rośliny z liśćmi pływającymi to rzęsa drobna Lemna minor, grzybień biały Nymphaea alba, grążel żółty Nuphar lutea, rdest ziemnowodny Polygonum amphibium oraz rdestnica pływająca Potamogeton natans. Podczas dwóch wizyt zarejestrowałem siedem gatunków ważek — zapewne może być ich więcej. Oprócz stawu zachował się tu piętrowy budynek młyna o ryglowej konstrukcji i parterowy dworek właściciela młyna. |
|
|
||
|
|
|
Obok: Zbiornik 6 — zbiornik retencyjny Opacka od zachodu. (foto Peter Senn) |
|
Zbiornik 7 — zbiornik retencyjny Park Oliwski (pow. 5700 m²; wys. 31 m n.p.m.).
Przepływowy zbiornik (jak wszystkie na Potoku Oliwskim) w kształcie litery L. Przyjmuje wody przypływające z kierunku zbiornika 8 – Spacerowa i oddaje je przez kaskadę do potoku prowadzącego do zbiornika 6 – Opacka. Większość tafli leży w cieniu wysokich parkowych drzew, a do brzegów dochodzą strzyżone trawniki. Roślinność wodna prawie żadna. Ryby w nim pływają, o czym świadczy obecność czapli siwej Ardea cinerea. Mimo to, widziałem tam kilka ważek.
Obok: Zbiornik 7 — zbiornik retencyjny Park Oliwski. (foto Peter Senn) |
|
Zbiornik 7a — staw prostokątny wąski w Parku Oliwskim (pow. 2490 m²; wys. 29 m n.p.m.). Jest to długi, wąski (szerokość zaledwie kilka metrów) zbiornik między dwoma szpalerami starych drzew ze splątanymi gałęziami. Zbiornik zasilany jest wodami potoku. W kilku miejscach widać roślinność przy przeciwległym brzegu. Ta składa się z małych kęp turzyc Carex sp., strzałki wodnej Sagittaria sagittifolia, kosaćca żółtego Iris pseudacorus, a na wodzie pływają liście rdestu ziemnowodnego Polygonum amphibium. Staw jest zarybiony i bywają na nim kaczki krzyżówki Anas platyrhynchos.
Obok: Zbiornik 7a — Staw prostokątny wąski w Parku Oliwskim od wschodu. (foto Peter Senn) |
|
Zbiornik 7b — staw prostokątny szeroki w Parku Oliwskim (pow. 4185 m²; wys. 29 m n.p.m.). Podobnie jak poprzedni, ten zbiornik jest sztuczny, zasilany przez wody potoku. W przeciwieństwie do niego jednak jest kilkakrotnie szerszy i dobrze nasłoneczniony. Południowy brzeg jest trawiasty, a na przeważającej jego długości rząd dosyć wysokich drzew dzieli go od ruchliwej ul. Rybińskiego. Północny brzeg stanowi kamienny murek, w którym jednak udaje się bytować niektórym roślinom nadwodnym, np. karbieniec pospolity Lycopus europaea i wierzbownica kosmata Epilobium hirsutum. Na wodzie widać liście dwóch gatunków: rdestnica pływająca Potamogeton natans i grzybień biały Nymphaea alba. Pod wodą obficie rośnie moczarka kanadyjska Elodea canadensis. Jak widać na zdjęciu, nie brak kaczek krzyżówek Anas platyrhynchos. Staw jest zarybiony, w przeszłości karpiami. Na terenie parku są jeszcze dwa inne stawy, jeden większy, drugi mniejszy. Większy jest mocno zacieniony, bez roślinności wodnej, więc obecność ważek tam może być raczej przypadkowa. Mniejszy jest nieco lepiej nasłoneczniony, z małym płatem roślinności nadwodnej. Ewentualna fauna ważek na nim będzie zapewne podobna do tej na zbiornikach 7a i 7b.
Obok: Zbiornik 7b — Staw prostokątny szeroki w Parku Oliwskim od wschodu. (foto Peter Senn) |
|
|
|
| Zbiornik 8 — zbiornik retencyjny Spacerowa (pow. 10800 m²; maks. głęb. 1,55 m; wys. 34 m n.p.m.). Jest to dość duży zbiornik z wyspą i z urządzeniem do napowietrzania wody (dla ryb). Kiedyś jego spiętrzone wody były wykorzystywane do napędzania młyna w Oliwie. Obecnie, czterokondygnacyjny młyn jest napędzany elektrycznie. Zachowane są upusty, staw (kształt zmieniony w latach 80. XX wieku), przebudowany został dworek młynarza. Roślinność stawu nie jest zbyt obfita — kępki trzciny pospolitej Phragmites australis, a na powierzchni wody widać liście rdestu ziemnowodnego Polygonum amphibium i rzęsy drobnej Lemna minor. Zbiornik jest wdzięcznym miejscem do obserwacji nie tylko ważek, ale też ptaków. Od dawna gniazduje na nim para łabędzi niemych Cygnus olor, widać także wszędobylskie kaczki krzyżówki Anas platyrhynchos i kormorany Phalacrocorax carbo. Raz widziałem też berniklę kanadyjską Branta canadensis — w Polsce gatunek inwazyjny. Pomiędzy tym zbiornikiem a następnym opisanym tu znajdują się dwa małe zbiorniki, także dawne stawy młyńskie. Są one jednak niedostępne, ponieważ znajdują się na prywatnych posesjach. |
|
|
||
|
|
|
Zbiornik 9 — zbiornik retencyjny Kuźnia Wodna (pow. 6400 m²; wys. 49 m n.p.m.). Jest to jeden z lepiej znanych miejsc na Potoku Oliwskim, bowiem tu znajduje się słynna Kuźnia Wodna w Oliwie, jedyny tego typu czynny obiekt w całej Polsce. Jej historia sięga XVI wieku, a od 1978 roku jest zabytkiem techniki. Jeśli chodzi o sam zbiornik, został niedawno wyremontowany, więc na razie nie ma na nim jeszcze roślin wodnych, a co za tym idzie, rozród ważek w nim jest na razie mało prawdopodobny.
Obok: Zbiornik 9 — zbiornik retencyjny Kuźnia Wodna (foto Muzeum Gdańska). |
|
Zbiornik 10 — zbiornik retencyjny Bytowska 4 (pow. 6300 m²; maks. głęb. 1,6 m; wys. 55 m n.p.m.). Niewielki zbiornik, także w ostatnim dwudziestoleciu zremontowany przy okazji odbudowy dawnego dworu stojącego obok (długo stał w ruinie) i jego przebudowy na luksusowy hotel. Specjalnie dużo roślin nadwodnych tu nie ma, za to są duże płaty alg. Świadczy to o tym, że staw jest zeutrofizowany, być może z powodu wsiąkania do wody nawozów z pobliskich ogródków działkowych. Zaraz za tym zbiornikiem w gorę nurtu znajdował się kiedyś kolejny staw — widać go na starych mapach. Ale dawno temu tama popadła w ruinę i dno stawu zarosło, stając się laskiem łęgowym.
Obok: Zbiornik 10 — zbiornik retencyjny Bytowska 4 — od północy. (foto Peter Senn). |
|
Zbiornik 11 — zbiornik retencyjny Bytowska 4a (pow. 8300 m²; maks. głęb. 1,08 m; wys. 66 m n.p.m.). W tym stawie także leżą duże płaty glonów na powierzchni wody — pewnie z tego samego powodu, co na zbiorniku 10. Z roślin wodnych widziałem tylko jeżogłówkę gałęzistą Sparganium erectum. Na większości dostępnych brzegów rośnie sporo drzew, przeważnie olchy czarne Alnus glutinosa.
Obok: Zbiornik 11 — zbiornik retencyjny Bytowska 4a — od północy. (foto Peter Senn) |
|
Zbiornik 12 — staw przy „Rybakówce” (pow. 2380 m²; wys. 81 m n.p.m.). Ten zarastający staw znajduje się na terenie prywatnym, więc dostęp do niego jest mocno ograniczony. Między drzewami cokolwiek widać, ale nie sposób dokładnie oznaczyć roślinności z tej odległości. Nie sądzę jednak, żeby jakościowo zbytnio różnił się od tej na innych stawach na tym potoku. Powyżej tego miejsca było jeszcze kilka stawów młyńskich, ale jeszcze pod koniec XIX w. zaadaptowano je do hodowli ryb. Prawdopodobnie zaniechano tamtejszej hodowli już po wojnie, bo na dawnych basenach rosną całkiem pokaźne drzewa. Ten zbiornik ze swoją obfitością roślin wodnych jednak nadaje się świetnie do rozrodu ważek, ponieważ latają licznie nie tylko przy stawie, lecz też dalej w głębi sąsiadujących dolin: Bobrów i Zajączkowskiej.
Obok: Zbiornik 12 — staw przy „Rybakówce”. (foto Peter Senn) |
|
| |
|
Calopteryx splendens |
Zbiornik 1 — 1 obserwacja, 22 VII 2018. Jeden samiec. Zbiornik 2 — 1 obserwacja, 22 VII 2018. Jeden samiec. Między Zbiornikami 3 i 4 — 1 obserwacja, 22 VII 2018. Kilka samców i samic. |
|
Lestes sponsa |
Zbiornik 6 — 1 obserwacja, 15 VIII 2018. Jeden samiec. |
|
Ischnura elegans |
Zbiornik 2 — 1 obserwacja, 22 VII 2018. Kilka samców. Zbiornik 3 — 1 obserwacja, 22 VII 2018. Jeden samiec. Zbiornik 6 — 1 obserwacja, 20 VII 2019. Kilka terytorialnych samców. |
|
Enallagma cyathigerum |
Zbiornik 1 — 1 obserwacja, 22 VII 2018. Kilka samców. Zbiornik 6 — 2 obserwacje, 15 VIII 2018 (ok. dziesięć samców, samica, zachowanie terytorialne, tandemy, składanie jaj), 20 VII 2019 (ok. dziesięć samców, zachowanie terytorialne). Zbiornik 7 — 1 obserwacja, 20 VII 2019 (ok. dziesięć samców, jedna samica, zachowanie terytorialne, tandem). Zbiornik 7a — 1 obserwacja, 20 VII 2019 (ok. dziesięć samców, zachowanie terytorialne). Zbiornik 7b — 2 obserwacje, 15 VIII 2018 i 20 VII 2019. W obu przypadkach ok. dziesięć samców wykazujących zachowanie terytorialne. |
|
Coenagrion puella |
Zbiornik 8 — 1 obserwacja, 7 VIII 2018. Jeden samiec. |
|
Erythromma najas |
Zbiornik 1 — 1 obserwacja, 22 VII 2018. Kilka samców i samica. Tandemy, składania jaj. Zbiornik 2 — 1 obserwacja, 22 VII 2018. Jeden samiec. Zbiornik 4 — 1 obserwacja, 22 VII 2018. Kilka samców. |
|
Pyrrhosoma nymphula |
Dolina Zajączkowska — 1 obserwacja, 23 V 2018. Para w tandemie, kopulacja. |
|
Aeshna mixta |
Zbiornik 10 — 1 obserwacja, 7 VIII 2018. Jeden terytorialny samiec. |
|
Aeshna grandis |
Zbiornik 6 — 1 obserwacja, 15 VIII 2018. Jeden osobnik. Zbiornik 7 — 1 obserwacja, 20 VII 2019. Jeden terytorialny samiec. Zbiornik 7a — 1 obserwacja, 20 VII 2019. Jeden terytorialny samiec. Zbiornik 8 — 1 obserwacja, 7 VIII 2018. 2 osobniki, w tym jedna samica składająca jajka. Zbiornik 11 — 1 obserwacja, 7 VIII 2018. Jeden terytorialny samiec. Zbiornik 12 — 1 obserwacja, 7 VIII 2018. Kilka osobników. |
|
Aeshna cyanea |
Zbiornik 8 — 1 obserwacja, 7 VIII 2018. Jeden terytorialny samiec. Zbiornik 10 — 1 obserwacja, 7 VIII 2018. Jeden terytorialny samiec. Zbiornik 11 — 1 obserwacja, 7 VIII 2018. Kilka terytorialnych samców. |
|
Anax imperator |
Zbiornik 4 — 1 obserwacja, 22 VII 2018. Jeden patrolujący samiec. Zbiornik 6 — 1 obserwacja, 20 VII 2019. Jeden samiec (zachowanie terytorialne), jedna samica (składanie jaj). Zbiornik 7b — 1 obserwacja, 20 VII 2019. Dwa samce (zachowanie terytorialne). |
|
Somatochlora metallica |
Zbiornik 6 — 20 VII 2019. Jeden patrolujący samiec. Zbiornik 8 — 1 obserwacja, 7 VIII 2018. Jeden terytorialny samiec. |
|
Sympetrum flaveolum |
Zbiornik 8 — 1 obserwacja, 7 VIII 2018. Jeden samiec. |
|
Sympetrum vulgatum |
Zbiornik 12 — 1 obserwacja, 7 VIII 2018. Kilka samic. |