Żagnica jesienna
Aeshna mixta


Rozmiary: Długość ciała Aeshna mixta wynosi ok. 63 mm
Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 88 mm
Czas występowania
imagines:
Połowa VII do końca 1 dekady XI
Obszar występowania: Aeshna mixta spotykamy niemal w całym kraju, z wyjątkiem wyższych partii Karpat i Sudetów, gdzie jednak występuje do wysokości 1430 m n.p.m.

NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Samica
Zachowania rozrodcze
Larwa/wylinka
Galeria zdjęć

Zdjęcia: Paweł Bednarek
Paweł Buczyński
Michał Kaczorowski
Mirosław Kijewski „kerim”
Andrzej Kucharski
Krzysztof Lewandowski
Piotr Mikołajczuk
Ewa Miłaczewska
Katarzyna Przondziono
Jan Tatur-Dytkowski
Antoni W. Wysowski
Tekst: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Aeshna mixta w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce

1 — obszar występowania

2 — obszar poza zasięgiem występowania

3 — punkty, w których wykonano zdjęcia:
PB — Paweł Bednarek — Pabianice
PBu — Paweł Buczyński — Żelizna, pow. Radzyń Podlaski
MK — Michał Kaczorowski — Warszawa
AK — Andrzej Kucharski — Lesko, Uherce Mineralne, Dobrzechów i Hurko
KL — Krzysztof Lewandowski — okolice Włocławka
PM — Piotr Mikołajczuk — Międzyrzec Podlaski i okolice
EM — Ewa Miłaczewska — Wola Polska i okolice, pow. Mińsk Mazowiecki
KPrz — Katarzyna i Krzysztof Przondziono — Katowicki Park Leśny
AWW — Antoni W. Wysowski — Krzywólka pow. suwalski
 
 
Biotop
Aeshna mixta zasiedla raczej płytkie zbiorniki bogate w wysoką roślinność szuwarową, szczególnie trzciny. Występuje powszechnie nad różnego typu wodami.

 
Nieczynna żwirownia w Uhercach Mineralnych koło Leska (UTM FV08).
(foto Andrzej Kucharski)
Żwirownia w Uhercach Mineralnych, w niewielkiej zatoczce w leżące na wodzie pałki szerokolistne Typha latifolia samice żagnic jesiennych składały jaja.
(foto Andrzej Kucharski)

 
Jeziorko Czerniakowskie w Warszawie (UTM EC08) jest fragmentem starorzecza Wisły. W strefie północnej cały brzeg zajmuje roślinność szuwarowa w której dominuje trzcina pospolita. Między jej pióropuszami wyrastają pałki oraz manna mielec. Na wschód od Jeziorka Czerniakowskiego znajduje się elektrociepłownia Siekierki.
(foto Michał Kaczorowski)
Staw Sumik (UTM CA66)w Katowickim Parku Leśnym. Tu wśród trzcin Krzysztof Przondziono prowadził obserwacje licznych samców Aeshna mixta patrolujących odcinki brzegów.
(foto Katarzyna Przondziono)

 
Piotr Mikołajczuk przyglądał się młodym, polującym żagnicom jesiennym w Międzyrzecu Podlaskim nad brzegami żwirowni (UTM FC25). Jest to ogromny zespół zbiorników, z których największy, około 40-hektarowy, widoczny jest na tym zdjęciu.
Na zdjęciach widzimy międzyrzecką żwirownię w sierpniowy dzień. Na pierwszym planie trzciny utrudniające dostęp do wody. Proszę powiększyć te niemal jednakowe zdjęcia i zobaczyć, co dzieje się wśród tych trzcin!
Na każdym z tch zdjęć widać co najmniej 15 ważek w locie. Autor zdjęć twierdzi, że było ich mnóstwo i latały jak muchy obijając się o niego i wydając głośny szelest skrzydeł. Na długości około 15 metrów ścieżki nad brzegiem żwirowni widział ich setki. Były tam (jak mu się wydaje) dorosłe, w pełni wybarwione samce i samice.
(foto Piotr Mikołajczuk)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Wszystkie zdawały się być zajęte raczej polowaniem, nie było tam żadnych walk, ani zachowań rozrodczych. Piotr był tym zjawiskiem zachwycony i zaszokowany i wcale mu się nie dziwię, też chciałabym być tam w takiej chwili. Takie masowe wystąpienie dużych ważek to widok naprawdę wspaniały. Piotr nazwał to nawet „rojem”, choć wie doskonale, że zjawisko roju, czyli społeczeństwa u ważek nie występuje — ważka to samotny myśliwy — a jednak...
(foto Piotr Mikołajczuk)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
... a jednak było to zespołowe polowanie.
We wrześniu 2009 roku Jacek Wendzonka napisał o masowych polowaniach ważek na forum entomologicznym: „Aeshna mixta to gatunek, który poluje w ten sposób, często większą ilością osobników. Spektakularnie wygląda to po wylocie, na przełomie lipca i sierpnia, kiedy duże jej ilości polują z dala od zbiorników, zajmując stanowiska np. na skrajach lasów. Tworzą wtedy „ścianę śmierci” — mało co się przez nią przedostaje...” — no i tak właśnie było w Międzyrzecu Podlaskim, choć akurat nad samą wodą.
(foto Piotr Mikołajczuk)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Samiec
 
Młody samiec Aeshna mixta, którego spotkałam 25 sierpnia 2008 roku w ogrodzie, na działce w Woli Polskiej (UTM EC49), w pow. Mińsk Mazowiecki. W dolnej części zdjęcia widać mój palec. Powoli zbliżałam rękę do ważki i w końcu udało mi się pochwycić ją palcami za lewą parę skrzydeł. Pozwoliło to na łatwiejsze obejrzenie szczegółów anatomicznych. Należy tu dodać, że ważka, mimo młodego wieku, była już w pełni sprawna.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To zdjęcie pokazuje dwa jasne pasy na boku tułowia samca z powyższego zdjęcia. Na powiększeniu doskonale widać na każdym z segmentów odwłoka przetchlinki, poprzez które ważka oddycha. Jest to młody jeszcze samiec, nie do końca wybarwiony. Czarny i brązowy kolor jest już na swoim miejscu, niebieski ledwie zaczyna się pojawiać, a żółtego zupełnie jeszcze nie widać.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To jeszcze młodszy samiec sfotografowany w piaskowni w Borowej (UTM EC51) koło Dęblina 21 lipca 2016 roku. Rzadko udaje się zrobić tak dobre zdjęcie młodej Aeshna mixta.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Dojrzałe samce mają ubarwienie jaskrawoniebieskie i czarne, na bokach brązowego tułowia występują żółte pasy. Na tergitach śródtułowia („plecach”) występują małe, żółte plamki w kształcie przecinków. Oczy samców A. mixta są jaskrawoniebieskie.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Skrzydła mają czarne żyłki (oprócz żyłki kostalnej, która jest brązowa) i ciemnobrązowe pterostigmy. W trójkątach środkowych obu par skrzydeł występują cztery komórki. W trójkątach analnych są trzy komórki.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tu widzimy dojrzałego samca od strony grzbietowej. Ma on symetryczne niebieskie plamki na odwłoku i czarne narządy analne.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Każdy gatunek żagnicy ma charakterystyczny rysunek na pierwszych segmentach odwłoka.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Zbliżenie na segmenty 1 i 2. — A. mixta ma pierwszy segment ciemny (brązowy), w osi drugiego segmentu występuje żółty trójkąt oraz czarno-niebieski rysunek.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Z boku widać żółte pasy na tułowiu. Występują na nich często niebieskie plamki z rozmytym konturem widoczne tu poprzez skrzydła.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na wierzchniej stronie tułowia ważka ma dwie małe żółte plamki w kształcie przecinków, o których pisałam już wyżej. Plamki te często bywają jeszcze mniej widoczne, a nawet zanikają.
Na czole ważki widać charakterystyczny czarny wzór — w kształcie litery „T”.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Z góry czoło może być bardziej żółte. Na tym zdjęciu po powiększeniu widać, że oczy ważki zbudowane są z tysięcy fasetek (ommatidiów).

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Jeszcze raz głowa samca Aeshna mixta tym razem z przodu. Twarz ważki — czoło i nadustek, a także warga górna i wargi dolne są białe.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Wtórny aparat kopulacyjny A. mixta widziany z boku. To, co wystaje z odwłoka w dół to tzw. „uszka”, za które samiec zaczepia swoje tylne nogi tworząc z nich prowadnice dla odwłoka samicy. Zdjęcie zrobione 20 sierpnia 2016 roku nad starorzeczem Sanu koło wsi Hurko (UTM FA37) w gminie Medyka, w woj. podkarpackim.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Wtórny aparat kopulacyjny dojrzałego samca A. mixta, każdy gatunek ważki ma ten aparat inaczej zbudowany. Zapobiega to — obok różnego kształtu narządów analnych samca dopasowanych do kształtu głowy lub przedtułowia samicy — krzyżowaniu się gatunów. Tak, czy inaczej do takich krzyżówek nie dochodzi.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Narządy analne widoczne z boku.

(foto Jan Tatur-Dytkowski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Narządy analne samca w zbliżeniu, widziane z góry.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Narządy analne i pierwotny aparat kopulacyjny na spodniej stronie odwłoka.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Samica
 
To samica sfotografowana przez Piotra w trakcie obserwacji polujących żagnic jesiennych. Samice ubarwione były mniej jaskrawo, zamiast jaskrawego niebieskiego koloru obecnego u samców tu widzimy blady turkusowy.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Oczy samic są ciemniejsze, prawie nie mają niebieskich błysków. Skrzydła tylne są zaokrąglone.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Brązowo turkusowe odwłoki samic nie są przewężone jak u samców. Żółte pasy na odwłoku są takie same jak u samców.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Bardzo piękne zdjęcie samicy A. mixta z boku.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Młoda samica A. mixta, jeszcze nie do końca wybarwiona — podobnie, jak u młodego samca czarny i brązowy kolor jest już na swoim miejscu, niebieski też jest bardzo wyraźny, natomiast żółtego jeszcze nie widać. Zdjęcie zrobiono 16 sierpnia 2013 roku w okolicach Włocławka.

(foto Krzysztof Lewandowski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta sama samica — dwie minuty wcześniej, pochwycona i trzymana za skrzydła w palcach. Widzimy, że ma brązowe czoło, nadustek i wargę górną oraz niebieskie nasady skrzydeł.

(foto Krzysztof Lewandowski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Narządy analne i rozrodcze samicy A. mixta z boku.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Narządy analne i rozrodcze tej samej samicy A. mixta od spodu. Ciemne walwy osłaniają czarne pokładełka. Narządy analne mają kształt wąskich, prostych listków, tu prawy ma obłamany koniec.

(foto Andrzej Kucharski)
 
 
Zachowania rozrodcze
 
Udało się zaobserwować i wykonać wiele zdjęć kopulujących na gałązkach wierzb par. Wykorzystywały w tym celu chętnie drzewa i krzewy, najwyraźniej zdając sobie sprawę, że rośliny zielne nie są w stanie bezpiecznie utrzymać ciężaru pary. Na tym zdjęciu widzimy z boku sposób w jaki samiec chwyta narządami analnymi za głowę samicy i jak samica pobiera nasienie. Większość samic ma zabarwienie podobne do barw samców, są to samice androchromatyczne.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta sama para fotografowana od strony grzbietowej. Wspaniale tu widać różnicę w budowie tylnego skrzydła u obu płci.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
18 września 2012 roku — Stawy Rybne w Lesku (UTM EV98) — para kopulująca na bezlistnych już gałązkach. Tu samica ma rzadsze zabarwienie gynochromatyczne.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samice składają jaja najczęściej samotnie wkłuwając je w leżące w wodzie i butwiejące rośliny szuwarowe.
Zdjęcie zrobione zostało 4 października 2012 roku w Uhercach Mineralnych koło Leska. To również samica gynochromatyczna.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
2 września 2013 roku w w Uhercach Mineralnych koło Leska — tu jednak samiec najwyraźniej postanowił dopilnować sprawy...

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Larwa/wylinka
 
Wylinka Aeshna mixta znaleziona w połowie lipca 2010 r. nad brzegiem żwirowni w okolicy Międzyrzeca Podlaskiego.
Jest krótka, bo jej długość wynosi 31–35 mm — podczas, gdy u larwy A. cyanea jest to 40–50 mm. Przy swojej niewielkiej długości wydaje się więc pękata.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Wylinka samca A. mixta znaleziona 18 lipca 2015 r. w miejscowości Dobrzechów koło Strzyżowa (UTM EA52) nad Wisłokiem przy stawach hodowlanych PZW ZO Rzeszów. Kolce boczne występują na segmentach 6–9.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta sama wylinka widziana od spodu — tu doskonale widać, że kolce boczne dziewiątego segmentu mają długość niemal taką samą jak segment dziesiąty. Istotne jest, aby ich długość była większa niż do połowy 10 segmentu.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta wylinka pochodzi z kolekcji Bogusława Daraża, ma ona tylko 32 mm długości.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ciemniejszy rysunek na jej powierzchni nie jest bardzo wyraźny.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Kolce boczne występują na segmentach 6–9, kolce na segmencie 9 sięgają wyraźnie poza połowę segmentu 10. Stosunek długości cerci do długości paraproktów wynosi 0,5:1.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Bródka jest niewielka i ma wyraźne przewężenie.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Bródka (pochodząca z innej wylinki) z rozłożonymi głaszczkami wargowymi.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Galeria zdjęć

 
Zdjęcie Aeshna mixta w locie — niestety, nie wiem gdzie zostało zrobione. Jest to jedno z najpiękniejszych zdjęć ważki w locie, jakie dotąd widziałam.
(foto Mirosław „kerim” Kijewski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
4 sierpnia w Warszawie nad Jeziorkiem Czerniakowskim (UTM EC08).
(foto Michał Kaczorowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
4 sierpnia w Warszawie nad Jeziorkiem Czerniakowskim.
(foto Michał Kaczorowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
5 sierpnia 2010 r. w Warszawie nad Łachą Potocką na Żoliborzu (UTM DC99).
(foto Michał Kaczorowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
14 lipca 2011 r. w Żeliźnie pow. Radzyń Podlaski (UTM FC34) — młoda samica Aeshna mixta.
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
21 września 2011 r. w Krzywólce pow. suwalski (UTM FE29) — samiec żagnicy jesiennej na jesiennym tle.
(foto Antoni W. Wysowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
21 września 2011 r. w Krzywólce pow. suwalski — samiec Aeshna mixta.
(foto Antoni W. Wysowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
21 września 2011 r. w Krzywólce pow. suwalski — ten sam samiec, te same trawy — inna głębia obrazu — tak powstaje zdjęcie, na którym doskonale możemy prześledzić wszystkie szczegóły budowy ważki.
(foto Antoni W. Wysowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
18 września 2012 r. — Stawy Rybne w Lesku — samiec Aeshna mixta.
(foto Andrzej Kucharski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
9 września 2013 r. na nawłoci w Uhercach Mineralnych koło Leska.
(foto Andrzej Kucharski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.


Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.

Porównanie wszystkich Aeshna spotykanych w Polsce można obejrzeć na stronie: ŻAGNICA AESHNA.