Żagnica sina
Aeshna cyanea


Rozmiary: Długość ciała Aeshna cyanea wynosi do 75 mm
Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 110 mm
Czas występowania
imagines:
Od 2 dekady V do 2 dekady XI
Obszar występowania: Aeshna cyanea spotykamy powszechnie w całym kraju, również w górach, gdzie dociera do wysokości 1226 m n.p.m.
 
 

NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Samica
Zachowania rozrodcze
Larwa/wylinka
Galeria zdjęć

Zdjęcia: Paweł Buczyński
Sylwia Dziadoń
Karol Frąckowiak
Mariusz Gwardjan
Michał Kaczorowski
Andrzej Kucharski
Piotr Mikołajczuk
Ewa Miłaczewska
Marek Miłkowski
Witold Nocoń
Jarosław Wenta
Tekst: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Aeshna cyanea w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce

1 — obszar występowania

2 — punkty, w których wykonano zdjęcia:
PBu — Paweł Buczyński — Broduszurki woj. podkarpackie
SD — Sylwia Dziadoń — Koszalin
KF — Karol Frąckowiak — rezerwat Zakręt nad Krutynią na Mazurach
MGw — Mariusz Gwardjan — Kielce
MK — Michał Kaczorowski — rz. Wisła w Warszawie — Zakole Wawerskie
AK — Andrzej Kucharski — Uherce Mineralne woj. podkarpackie
PM — Piotr Mikołajczuk — Międzyrzec Podlaski i okolice
EM — Ewa Miłaczewska — okolice Woli Polskiej, pow. Mińsk Mazowiecki
MM — Marek Miłkowski — Radom
WN — Witold Nocoń — Ruda Śląska
JW — Jarosław Wenta — Zakopane i okolice
 
 
Biotop
Aeshna cyanea występująca pospolicie w całym kraju zasiedla zbiorniki wszelkiego typu od jezior, stawów, starorzeczy po torfowiska. Nie ma większych wymagań, często składa jaja w malutkich oczkach śródpolnych, nawet wielkości kałuży oraz malutkich plastikowych, ogrodowych oczkach wodnych. Jaja wkłuwa w rośliny pływające, leżące na wodzie i szuwarowe oraz mchy torfowce. Poniżej przedstawiam dość skrajne miejsca, w których Aeshna cyanea składa jaja, gdyż występuje naprawdę wszędzie.

 
Samiec Aeshna cyanea latający w patrolu nad naszym ogrodowym, uszczelnionym folią plastikową oczkiem wodnym. Samice składają tu jaja każdego roku i każdego lata przeobraża się tu ponad trzydzieści A. cyanea — to niemal 3 osobniki na metr kwadratowy akwenu.
(foto Ewa Miłaczewska)
Interesującym dla samic Aeshna cyanea miejscem do składania jaj może być nawet kałuża w koleinie po traktorze na leśnej drodze. Jednak miejsca te w końcu wysychają i mimo dużej odporności larw zapewne przeżywalność ich jest znikoma.
(foto Andrzej Kucharski)

 
Widywano także samice składające jaja we wnętrzu wypełnionej wodą opony porzuconej w lesie. Interesującym je miejscem są także beczki na deszczówkę na działkach.
(foto Mariusz Gwardjan)
Aeshna cyanea wykorzystuje też chętnie miejsca kąpieli błotnej dzików tzw. babrzyska, opisuje to w swej notatce w „Odonatrix” Grzegorz Tończyk, który w babrzyskach znajdował larwy i wylinki. Tu babrzysko w Lesie Bemowskim na zachodnim skraju Warszawy.
(foto Traper Bemowski — Praca własna.
Licencja CC BY 3.0 na podstawie Wikimedia Commons — httpcommons. wikimedia.orgwikiFileBabrzysko_dzików_)
 
 
Samiec
 
Przeobrażający się 21 czerwca 2009 roku samiec znad naszego niewielkiego oczka wodnego Wola Polska (UTM EC49), gm. Jakubów, pow. Mińsk Mazowiecki.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
W pierwszych latach obserwowania ważek samce A. cyanea widywałam niemal wyłącznie w locie. Polowały w ogrodzie i patrolowały nasz malutki, sztuczny akwenik. Nasze kilkunastometrowe oczko wodne ma rozmiar „na jednego samca”, gdy tylko pojawia się drugi trwają zaciekłe walki. To zdjęcie zrobione zostało 25 września 2004 r. moim pierwszym aparatem cyfrowym Olympus C-720 UZ i wydawało mi się wielkim sukcesem, stąd ze względów sentymentalnych ciągle pozostaje na tej stronie. Jednak tego zdjęcia nie można już bardziej powiększyć, bo widać pixele.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
To zdjęcie wykonane 4 października 2021 r. w Rudzie Śląskiej (UTM CA47) aparatem NIKON D7500 — inne możliwości i duża wprawa autora zdjęcia. Zdjęcie można powiększyć i obejrzeć szczegóły.

(foto Witold Nocoń)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Dopiero w chłodniejsze dni września 2004 r. udało mi się zrobić zdjęcie siedzącej ważce. Widzimy, że samiec ma zielony tułów i odwłok w niebiesko-zielono-czarne wzorki. Oczy samca są niebieskie, czoło żółte, żyłki skrzydeł czarne, nogi również czarne.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na zdjęciu zrobionym przez Jarosława Wentę w okolicach Zakopanego widzimy, jak rozkładają się kolory na ciele tej ważki. Tułów jest zielono-czarny lub zielono-brązowy. Wierzch odwłoka ma takie same barwy w obrębie segmentów 1–7. Segmenty 8, 9 i 10 mają z wierzchu jaskrawoniebieskie plamy. Plamki na bokach odwłoka na całej jego długości są niebieskie.

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To jeszcze jedno zdjęcie dojrzałego samca z Podhala. Wydaje się, że ma on skrzydła nieco, jednolicie zażółcone.

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na drugim segmencie odwłoka występuje żółty trójkąt — tu zaznaczony czerwoną strzałką.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na bokach tułowia jest charakterystyczny rysunek, taki sam u samców i samic. Tu młody, jeszcze nie do końca wybarwiony samiec.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Głowa samca A. cyanea — widzimy żółte czoło z czarnym znakiem, oddzielony od niego wyrażnym, choć cienkim, czarnym szwem nadustek, górną wargę i nieco ciemniejsze, niebieskawe żuwaczki.

(foto Sylwia Dziadoń)
 
Jeszcze jedno zdjęcie twarzy samca Aeshna cyanea napotkanego w Uhercach Mineralnych (UTM FV08).

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tu widzimy czarny znak na żółtym czole, między przyoczkami na czarnym tle żółte ciemię, dalej żółty trójkąt potyliczny.

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Skrzydła samców. Żyłki skrzydeł z wyjątkiem czasami jaśniejszej żyłki kostalnej są czarne. Trójkąty analne składają się z trzech szerokich komórek, trójkąty środkowe przednich i tylnych skrzydeł mają po 5 komórek. W pętli analnej tu mamy 10 komórek. Tak jest najczęściej...

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ale bywa różnie. Tu widzimy w trójkątach środkowych: w tylnym wprawdzie też 5 komórek, ale w przednim już 6. W pętli analnej jest 11 komórek.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tu w trójkątach środkowych jest po 5 komórek, ale w pętli analnej jest tylko 8 komórek. Różnic może być więcej.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Narządy analne samców są bardzo charakterystyczne, zewnętrzne długie, hakowato wygięte w dół, wewnętrzne o połowę krótsze. Są one ciemne, czarne i brązowe. Tu w widoku z boku.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Te same narządy analne widziane od spodu. Między 8 i 9 segmentem odwłoka widzimy pierwotny aparat kopulacyjny.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Narządy analne widziane z góry.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tak natomiast wygląda wtórny aparat kopulacyjny A. cyanea ze znajdującymi się po jego bokach niebieskimi, chitynowymi, wyposażonymi po wewnętrznej stronie w czarne ząbki „uszkami”, które mają interesujące przeznaczenie. Samce po pochwyceniu samicy zakładają tylne nogi za „uszka” robiąc z tych nóg rodzaj prowadnic, po których odwłok samicy trafia bezbłędnie na wtórny aparat kopulacyjny. Ząbki występujące na uszkach zwiększają tarcie i przytrzymują nogi samców.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Samica
 
To pierwsza sfotografowana przeze mnie żagnica. Zdjęcie to zrobiłam 7 lipca 2002 roku. Jest to samica A. cyanea podczas lotu dziewiczego. Jest jeszcze bardzo słabo wybarwiona i bardzo jeszcze mało mobilna. Musiałam ją nieźle stresować robiąc jej kilkadziesiąt zdjęć i obkładając przymiarami dla pokazania jej rozmiarów. Jest ona lekko niebieska, kolor żółty — a w efekcie finalnym zielony — pojawia się nieco później.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tę przepiękną żółtozielono-brązową dojrzałą samicę sfotografował Piotr Mikołajczuk w okolicach Międzyrzeca Podlaskiego (UTM FC25). Ona też podobnie, jak samiec z Podhala, ma zażółcone skrzydła.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
U tej samicy odebranej mojej kotce w naszym ogrodzie (Wola Polska pow. Mińsk Maz.) warto zauważyć brązowe odnóża, charakterystyczne dla samic tego gatunku. Warto też zapamiętać rysunek na bokach tułowia, jest on jednakowy u obu płci.
Dijkstra w swej książce „Field Guide to the Dragonfields of Britain and Europe” opisuje, że ważki te często chwytane są przez koty. Mnie zdarzyło się kilkakrotnie odebrać mojej kotce żagnicę siną, przeważnie były to samice, złowione zapewne podczas składania jaj.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
A jeśli już się ważkę złapie, zawsze warto spróbować zrobić zdjęcia jakiś szczegółów anatomicznych. Tu narządy analne i rozrodcze samicy. Widzimy, że pokładełko, osłonięte ciemnymi walwami, nie wystaje poza segment 10 odwłoka.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Koniec odwłoka samicy złapanej w Uhercach Mineralnych.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Zachowania rozrodcze
 
Zwykle pary łączące się nad wodą wznoszą się wysoko i fruną kopulować wśród drzew. Nigdy nie udało mi się zauważyć, gdzie siadają i podejść ich. Udało się to Piotrowi w okolicach Międzyrzeca Podlaskiego (UTM FC25).

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Zdołał nawet zrobić takie zdjęcie z zupełnie bliska i pokazać na nim jak łączą się narządy samicy z wtórnym aparatem kopulacyjnym samca.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ważki były przez ponad kwadrans połączone, po czym najpierw wyprostowały się, a następnie samiec puścił samicę.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samice natychmiast po kopulacji udają się samotnie nad wodę i tu wkłuwają jaja w leżące i butwiejące w wodzie rośliny szuwarowe lub liście roślin pływających (grążeli, grzybieni) oraz w mchy torfowce. W tym czasie samce starają się o nowe podboje.
U mnie w oczku wodnym samice A. cyanea składają najczęściej jaja w mech rosnący nad brzegiem, pomiędzy kamieniami. Lubią przy tym zmieniać miejsca i nigdy nie składają wszystkich jaj w jednym.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
29 sierpnia 2014 roku — Aeshna cyanea składająca jaja w torf — torfianka na obszarze rezerwatu przyrody Broduszurki (UTM FA92) znajdującego się w gminie Dubiecko, w województwie podkarpackim.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Radom, dzielnica Długojów (UTM EB19) 25 sierpnia 2016 roku — A. cyanea składająca jaja w zbutwiałe drewno leżące na brzegu w odległości około 1 metra od wody.

(foto Marek Miłkowski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Radom, żagnica sina składająca jaja pod przepustem nad Strugą Brzustowską (UTM EB19).

(foto Marek Miłkowski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
11 sierpnia 2013 roku w rezerwacie Zakręt koło miejscowości Krutyń nad Krutynią (UTM EE24) na Mazurach — dość rzadki widok — dwie samice Aeshna cyanea składające zgodnie jaja w butwiejący, zanurzony w wodzie dystroficznego jeziorka pieniek.

(foto Karol Frąckowiak)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To nietypowy sposób składania jaj. Samica próbuje złożyć jaja w żywe liście jeżogłówki Sparganium erectum rosnącej w naszym oczku wodnym.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
24 września 2013 roku nad stawem pożwirowym w Uhercach Mineralnych (UTM FV08) — tu wszystko wygląda typowo. Samica składa jaja w wyłożone na wodzie, butwiejące pędy pałki szerokolistnej Typha latifolia.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Mogłoby się wydawać, że samiec poczuwa się do obowiązku nadzoru nad składaniem jaj...

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
... nic bardziej mylnego, samiec nie spotkał w pobliżu innej samicy i zdecydował się powtórzyć akt przekazania genów z tą samą, ciągle jeszcze składającą jaja damą.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tu w wodzie nie jest miło, no — lecimy luba, mamy jeszcze mnóstwo do zrobienia!

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Larwa/wylinka
 
Podczas okresu larwalnego ważki linieją do ok. 10 razy. Na zdjęciu obok widzimy linienie larwy żagnicy sinej Aeshna cyanea. Zdjęcie zrobione zostało 23 maja 2009 roku tuż przed godziną 10 rano. To zapewne ostatnia wylinka pod wodą, następna — to już będzie przeobrażenie. Tymczasem larwa jest miękka i delikatna. Porusza się bardzo powoli i jest łakomym kąskiem dla wszelkich drapieżników podwodnych.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To wyjęta z wody, podczas przebudowy oczka wodnego, 5 sierpnia 2009 r. larwa A. cyanea. Jest świeżo po wylince. Zawiązki skrzydeł ma jeszcze bardzo niewielkie (znacznie mniejsze niż ta na zdjęciu powyżej), choć sama jest duża — w tym roku na pewno jeszcze się nie przeobrazi, będzie musiała przezimować.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Na płyciznach w moim oczku wodnym larwy Aeshna cyanea widuję bardzo często.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Pod koniec wiosny i wczesnym latem larwy zaczynają wynurzać się z wody, jakby badały, czy nadeszły już sprzyjające warunki. Tymczasem jest to powolne przystosowywanie się do oddychania powietrzem atmosferycznym poprzez przetchlinki tułowia.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
To już wylinka exuvia larwy żagnicy sinej Aeshna cyanea, zawieszona jest na liściu jeżogłówki na wysokości około 40 cm nad powierzchnią wody. Tu nastąpiło przeobrażenie. Długość ciała wynosi 38–45 mm.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Głowa larwy, a właściwie wylinki, sfotografowana od góry.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
I jeszcze od przodu...

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Widok z boku — tułów i głowa ze złożoną bródką.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Po odwróceniu wylinki widzimy kształt bródki. Jest ona bardzo wyraźnie taliowana. Stosunek największej do najmniejszej szerokości 2,1:1; największej szerokości do długości 1:1,5.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Po wysunięciu bródki widzimy, jak ona działa podczas chwytania ofiary.
Patrz też Budowa ważki.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Płeć ważki u wielu gatunków możemy łatwo określić już na etapie larwalnym. Na zdjęciu, na górze widzimy samicę Aeshna cyanea — na przedostatnim segmencie odwłoka po stronie brzusznej wyraźnie widać wypukły zarys pokładełka. Na wylince larwy samca segment jest od spodu niemal zupełnie gładki.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Kolce boczne występują na segmentach 6–9. Kolce segmentu 9. sięgają zaledwie połowy segmentu 10. Widzimy tu pokładełka i walwy, a właściwie ich kształt pozostawiony w wylince samicy.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ostatnie segmenty odwłoka samicy (od strony grzbietowej) z kolcami bocznymi oraz piramidą analną. Stosunek długości cerci do długości paraproktów wynosi 0,5:1.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ostatnie segmenty odwłoka samca (od strony grzbietowej) — tu piramida analna różni się od piramidy samicy występowaniem garbu podstawnego na epiprokcie.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Jak już dało się zauważyć wcześniej wylinki larw Aeshna cyanea mogą mieć różne zabarwienie od słomkowożółtych, poprzez różne odcienie beżu i brązu do brązowoszarych. Rysunek na stronie grzbietowej może być mniej lub bardziej kontrastowy.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Wstężyk ogrodowy Cepaea hortensis jako „dziki lokator”.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 

Galeria zdjęć

 
Aeshna cyanea w locie nad Zakolem Wawerskim w Warszawie (UTM EC08).
(foto Michał Kaczorowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Lot nad Zakolem Wawerskim w Warszawie
(foto Michał Kaczorowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Aeshna cyanea w locie w okolicach Leska.
(foto Andrzej Kucharski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Widok rzadko spotykany — para Aeshna cyanea w poszukiwaniu miejsca do złożenia jaj nad wybetonowanym zbiornikiem w Koszalinie (UTM WA71).
(foto Sylwia Dziadoń)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.



Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.

Porównanie wszystkich Aeshna spotykanych w Polsce można obejrzeć na stronie: ŻAGNICA AESHNA.