Tężnica wytworna
Ischnura elegans


Rozmiary: Długość ciała Ischnura elegans wynosi 34 mm
Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 42 mm
Czas występowania
imagines:
Od 3 dekady IV do 1 dekady X (2 pokolenia)
Obszar występowania: Ischnura elegans spotykamy pospolicie w całym kraju, w Tatrach do wysokości 1226 m n.p.m.
 
 

NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Samica
Zachowania rozrodcze
Larwa/wylinka
Galeria zdjęć

Zdjęcia: Michał Kaczorowski
Szymon Kubik
Piotr Mikołajczuk
Krzysztof Przondziono
Przemysław Żurawlew
Tekst i tablica poglądowa: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Ischnura elegans w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce

1 — obszar występowania

2 — punkty, w których wykonano zdjęcia:
MK — Michał Kaczorowski — Stawy Brustmana, Warszawa, Wawrzyszew
SK — Szymon Kubik — okolice Bytomia
PM — Piotr Mikołajczuk — Międzyrzec Podlaski i Gołębiówka koło Kałuszyna
KPrz — Krzysztof Przondziono — Katowice
— Przemysław Żurawlew — powiat pleszewski
 
 
Biotop
Ischnura elegans spotykana jest w całym kraju we wszelkiego typu wodach. Najchętniej zasiedla jeziora, ale widuje się ją nad stawami, w żwirowniach i piaskowniach. Występuje również w wodach wolnopłynących oraz słonawych wodach Zalewu Wiślanego i Szczecińskiego. Unika wód zdecydowanie kwaśnych.
 
Doskonałe zdjęcia tężnic wytwornych zrobił Piotr Mikołajczuk z Międzyrzeca Podlaskiego, który większość swych obserwacji robił nad brzegami międzyrzeckiej żwirowni. Jest to ogromny zespół zbiorników wodnych, będący jedną z miejscowych atrakcji. Na fotografii widzimy miejsce, gdzie na zalanych słońcem nadbrzeżnych trawach wykonano większość przedstawionych poniżej zdjęć tężnic.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
A to jeden ze stawów rybnych położonych kilka kilometrów na południowy wschód od Kałuszyna w pow. Mińsk Mazowiecki, gdzie razem z Piotrem obserwowaliśmy tężnice podczas naszego spotkania wakacyjnego w lipcu 2007 r. Okazało się, że jest ich tam całkiem sporo, a bliżej naszej działki rekreacyjnej położonej w tym samym powiecie widziałam tylko pojedyncze, wyłącznie niebieskie egzemplarze.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
 
Samiec
 
Na zdjęciu obok mamy samca tężnicy wytwornej w kolorze jasnoniebieskim. Widać tu wyraźnie, że kolor niebieski występuje na tułowiu oraz na ósmym segmencie (S8) czarnego z wierzchu, żółtawego od spodu odwłoka. Widać też, że pterostigmy przednich skrzydeł samca tężnicy są dwubarwne — biało-czarne. Pterostigmy tylnych skrzydeł mogą być całkowicie ciemne, ale tu też są dwubarwne.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Fotografia obok przedstawia innego samca z doskonale widocznym wtórnym aparatem kopulacyjnym i narządami analnymi na końcu odwłoka.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na zdjęciu obok zachwyciło mnie początkowo to, że Piotr zdołał nakłonić „swoją” tężnicę do wejścia na palec. „Moje”, wyłącznie niebieskie, tężnice nie dopuszczały mnie bliżej niż na pół metra. W dodatku ta tężnica była zielona. A przy bliższym przyjrzeniu się zdjęciu Piotra doszłam do wniosku, że jest to zielony samiec. Ósmy segment odwłoka ma zabarwiony na typowy dla gatunku niebieski kolor. Okazało się, że właśnie tak wygląda młody samiec.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
I jeszcze jeden taki zielony młodzieniaszek...

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
...który najwyraźniej zaczyna już myśleć o założeniu rodziny, o czym daje znać przez podginanie odwłoka.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Samica
Samce tej ważki są niebiesko-czarne, w młodości zielono-czarne, natomiast samice to typowy przykład „la donna e mobile”... z samicami Ischnura elegans sprawa nie jest taka prosta.
Piotr Mikołajczuk nie po raz pierwszy wykazał się doskonałym zmysłem obserwacyjnym, ma też dar nie każdemu dostępny — ogromną cierpliwość i potrzebę zgłębiania wiedzy przyrodniczej. Tak więc dokumentację fotograficzną tężnicy wytwornej wykonał kompleksowo, przysłał ponad setkę doskonałych zdjęć, z których naprawdę trudno było wybrać garść najlepszych, bo wszystkie były doskonałe. Tę kompletną dokumentację Piotr zebrał w latach 2006-2007.

Niebieski, to obok czarnego kolor, który jest kolorem samców i bardzo wielu samic. Kolor, który pojawia się również u Ischnura elegans na ciele samic inaczej ubarwionych. Występuje wówczas na ósmym segmencie odwłoka i często na plamkach za oczami. Jak bardzo różnie mogą być ubarwione samice pokazują zdjęcia poniżej. Formy barwne samic, występujące we wszystkich populacjach opisują i przedstawiają na barwnych ilustracjach Askew w książce „The Dragonflies of Europe”, Dijkstra w „Field Guide to the Dragonflies of Britain and Europe” oraz Sternberg i Buchwald w „Die Libellen Baden-Württembergs”.
 
Samice mogą mieć ubarwienie typowe, takie jak samce. Jest to tzw. forma typowa (f. typica).

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Mają niebieskie tułowia i niebieskie okrągłe plamki za oczami. Czarne są odwłoki i pasy na śródtułowiu ważek.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ósmy segment odwłoka jest również niebieski. Także boki segmentu dziewiątego i częściowo siódmego. Pterostigmy skrzydeł samic nie są biało-czarne jak u samców, lecz jednolicie szare.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Inny kolor występujący u samic tężnicy wytwornej, to piękny kolor fioletowy. Jest to tzw. forma fioletowa (f.violacea).
Tę formę autorzy wymienionych wyżej książek opisują jako formę młodocianą. W miarę dojrzewania samica ta stanie się ważką niebieską.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
I tak rozumując należałoby założyć, że ta samiczka z fioletowym ósmym segmentem odwłoka (S8) jest młodsza od nastepnej,

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
u której pojawił się niebieski kolor na S8, a także na pierwszych segmentach odwłoka i jeszcze tylko plamki za oczami i tułów pozostały fioletowe.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
I tak stopniowo ważka staje się coraz bardziej niebieska.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Zdarzają się również samice ubarwione zielonkawo, to forma zielona f. infuscans. Jest to barwa oliwkowozielona, czasem żółtawa, czasem żółtobrązowa — ogólnie obowiązuje tu zasada, że ważka ciemnieje z wiekiem.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Młodsze osobniki mają jasne oliwkowożółtawe tułowia.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
Ciemnieją one jednak z wiekiem i forma dojrzała jest już zielona.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
U niektórych jednak plamki za oczami są nie wiedzieć czemu niebieskie... prawdopodobnie, jak przypuszcza Piotr, są one młodsze.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
Ósmy segment odwłoka bywa u tej formy szarozielony, z wiekiem zaś staje się brązowy. Jest to ta sama samica, co powyżej.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
To następna forma dojrzałej samicy tężnicy wytwornej forma zielono-różowa (f. infuscans-obsoleta). Jest ubarwiona zielonkawo z różowymi lub pomarańczowymi smugami widocznymi zwłaszcza na tułowiu. Nie posiada drugiego czarnego paska na śródtułowiu, jak mają to wszystkie wcześniej pokazane tu barwne odmiany. W jego miejscu widzimy większe nasycenie barwą różową.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
Ma ona również różowawy S8. Odwłok samicy formy infuscans-obsoleta wydaje się nieco grubszy niż formy typowej, podobnie jak u formy zielonej.
Plamki za oczami są różowe.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Także w widoku z góry doskonale widać te cechy. Choć ta ważka zapewne jest nieco młodsza od pokazanej powyżej, o czym świadczy jej znacznie jaskrawszy różowy kolor, co będzie wyjaśnione poniżej.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Najciekawiej wygląda samica zabarwiona na łososioworóżowy kolor. To forma różowa f. rufescens. Jak już wspomniałam jest to forma młodociana, która z wiekiem nieco zielenieje i stanie się formą infuscans-obsoleta. Na zdjęciu obok obserwujemy, że brak czarnego paska na boku śródtułowia. Widać jego kształt, lecz jest różowy i zaledwie minimalnie ciemniejszy od różowego tła.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Również po stronie grzbietowej widzimy tylko jeden omawiany wyżej czarny pasek, drugiego wyraźnie brak, natomiast na przedtułowiu pojawiły się dodatkowe dwie różowe kropki, ale plamki za oczami są niebieskie.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
Również S8 jest niebieski. Jest to wyraźna oznaka przynależności do f. rufuscens.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
Na zdjęciu obok jednak zarówno S8 jak i plamki za oczami ważki są różowe. Piotr skłania się do poglądu, że jest to bardzo młoda, niemal teneralna ważka.

Jeśli podążyć dalej tym tropem, to forma różowa ma najpierw ósmy segment odwłoka różowy, następnie staje się on jaskrawoniebieski, by w wieku dojrzewania i przechodzenia w formę infuscans-obsoleta ponownie stać się różowym, a nawet brązowym.

Trzeba przyznać, że dziwny jest ten świat... albo w tym rozumowaniu odrobinę brak sensu.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
Tu jeszcze raz dla zapamiętania zestawiłam wszystkie formy barwne samic Ischnura elegans.

Na powyższym obrazku:
1dforma typowa, dojrzała (form typica);
1mforma fioletowa, młodociana (form violacea);
2forma zielona, dojrzała (form infuscans);
3dforma różowo-zielona, dojrzała (form infuscans-obsoleta);
3mforma różowa, młodociana (form rufescens).

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Wśród tężnic obserwuje się jeszcze inne zróżnicowania, polegają one na zabarwieniu ósmego segmentu odwłoka, na którym mogą występować czarne plamki.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
Na rysunku obok widzimy segmenty S8 niektórych tężnic wytwornych. Pięć górnych — to segmenty z odwłoków samic, dwa dolne — samców.
Wszystkie pokazane wyżej ważki miały ósmy segment odwłoka jednobarwny — niebieski, fioletowy, różowy, szarozielony lub brązowy. Te mają na jasnym tle czarne plamki o mniej lub bardziej regularnych kształtach. Rysunek pochodzi z cytowanej tu już książki „Die Libellen Baden-Württembergs”.
 
Piotrowi udało się robić zdjęcie jednej takiej ważki. Układ plamek na jej S8 nie odpowiada żadnemu z podanych na powyższym rysunku. Świadczyć to może o tym, że sposób rozmieszczenia takich plamek jest cechą indywidualną.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tę młodą, ale z jaskrawoniebieskim paskiem na odwłoku I. elegans f. rufuscens złowił Przemek Żurawlew koło śródleśnego punktu czerpania wody, niedaleko wsi Orlina Duża (UTM XT97), było to 23 lipca 2010 r.
Widzimy czarną, regularną i symetrycznie położoną plamkę na niebieskim segmencie 8.

(foto Przemysław Żurawlew)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Zachowania rozrodcze
 
I oto para — niebieski dojrzały samiec i niebieska samica (f. typica). Oboje typowi i dojrzali do rozrodu.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
I choć autorzy cytowanych książek podają, że forma fioletowa (f. violacea) jest to forma niedojrzała i rzadko widuje się ją podczas kopulacji... wszystko się może zdarzyć. I to wcale nie tak rzadko, bo Piotr przysłał mi kilka zdjęć takich par.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
Tu niebieski samiec wybrał zieloną samicę (f. infuscans), która prawdopodobnie jest młoda, bo ma niebieski S8 i niebieskie plamki za oczami.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Dojrzała forma różowo-zielona (f. infuscans-obsoleta) oczywiście kopuluje z dojrzałymi, niebieskimi samcami.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To również f. infuscans-obsoleta, choć , podobnie jak na zdjęciu powyżej, nie widać u niej wyraźnie niebieskiego S8.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
Samica Ischnura elegans (f. infuscans) składająca jaja. Katowice, 2 czerwca 2013 r.

(foto Krzysztof Przondziono)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Larwa/wylinka
 
Larwa Ischnura elegans ma długość ciała 13–15 mm, długość skrzelotchawek 5–6 mm. Wszystkie uda ma z ciemnym paskiem. Czułki jej mają po 7 segmentów.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Galeria zdjęć

 
Młodociany samiec. 28 czerwca 2010 r. Stawy Brustmana — Warszawa, Wawrzyszew.
(foto Michał Kaczorowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samica. 21 czerwca 2010 r.
Stawy Brustmana — Warszawa, Wawrzyszew.
(foto Michał Kaczorowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Samica f. violacea. 28 czerwca 2010 r. Stawy Brustmana — Warszawa, Wawrzyszew.
(foto Michał Kaczorowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samica f. violacea zjadająca samca ochotki Chironomus sp. 29 czerwca 2010 r. Stawy Brustmana — Warszawa, Wawrzyszew.
(foto Michał Kaczorowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Samiec I. elegans zjada samca ochotki Chironomus sp. 28 czerwca 2009 r. okolice Bytomia.
(foto Szymon Kubik)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samica ze złowionym samcem łątki wczesnej Coenagrion pulchellum 29 czerwca 2010 r. Międzyrzec Podlaski. Ofiara jest większa od drapieżnika!
(foto Piotr Mikołajczuk)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 

Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.