Żagnica wielka
Aeshna grandis


Rozmiary: Długość ciała Aeshna grandis wynosi ok. 75 mm
Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 110 mm
Czas występowania
imagines:
Od 2 dkady maja do końca IX
Obszar występowania: Aeshna grandis to gatunek powszechnie spotykany w całym kraju, w Tatrach do wysokości 1226 m, w Sudetach do 1430 m n.p.m.
 

NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Samica
Zachowania rozrodcze
Larwa/wylinka
Galeria zdjęć

Zdjęcia: Henryk Brzóska
Paweł Buczyński
Mariusz Gwardjan
Małgorzata Kraków-Okine
Maciej Krawiec
Andrzej Kucharski
Piotr Mikołajczuk
Ewa Miłaczewska
Mirosław Pielot
Katarzyna Przondziono
Lilianna Techmańska-Kaczorowska
Tekst: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Aeshna grandis w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce

1 — obszar występowania

2 — punkty, w których wykonano zdjęcia:
HB — Henryk Brzóska — Dobrylas, pow. łomżyński
PBu — Paweł Buczyński — Przełomka nad Jez. Hańcza; Bolestraszyce, pow. przemyski
MGw — Mariusz Gwardjan — Kielce, kamieniołom Kadzielnia
MKO — Małgorzata Kraków-Okine — Kępa Potocka, Warszawa
MKr — Maciej Krawiec — Kaszuby, jez. Gostkowo
AK — Andrzej Kucharski — Uherce Mineralne i Lesko
PM — Piotr Mikołajczuk — Międzyrzec Podlaski i okolice
EM — Ewa Miłaczewska — Wola Polska i okolice, pow. Mińsk Mazowiecki
MP — Mirosław Pielot — Rezerwat Kamieniec,woj. opolske
KPrz — Katarzyna Przondziono — Katowice
LTK — Lilianna Techmańska-Kaczorowska — Warszawa Wilanów
 
 
Biotop
Aeshna grandis zasiedla wszelkiego typu wody stojące i wolnopłynące.

 
Jezioro Hańcza na Suwalszczyźnie (UTM FF11).
(foto Paweł Buczyński)
Staw rybny — Manasterzec (UTM EV98) koło Leska woj. podkarpackie.
(foto Andrzej Kucharski)

 
Truskaw, Mokre Łąki (UTM DC89) — na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego.
(foto Paweł Buczyński)
Jeziorko Wilanowskie koło Pałacu Wilanowskiego (UTM EC08) to fragment lewobrzeżnego starorzecza Wisły w Warszawie.
(foto Lilianna Techmańska-Kaczorowska)

 
Stawy Janina i Barbara (UTM CA66) utworzone zostały w wyniku spiętrzenia potoku Bolina. W wyniku eksploatacji pokładów węgla kamiennego zalegającego pod nimi dno zapadło się, a woda zalała fragmenty lasu.
(foto Katarzyna Przondziono)
Kielce — kamieniołom wapieni dewońskich Kadzielnia (UTM DB73).
(foto Mariusz Gwardjan)

 
Międzyrzec Podlaski (UTM FC25) — jedna z zatok wielkiej żwirowni.
(foto Piotr Mikołajczuk)
Torfisko (UTM EC48) — gmina Jakubów, powiat Mińsk Mazowiecki.
(foto Ewa Miłaczewska)
 
 
Samiec
 
Pierwsze zdjęcie samca Aeshna grandis otrzymałam od Piotra Mikołajczuka. Wykonane zostało przez swojego rodzaju przypadek. Piotr fotografował nisko siedzącą na źdźble trawy pałątkę, gdy posłyszał nad głową głośny szelest i spojrzał w górę. Na suchych nasionach akacji przysiadł na moment samiec żagnicy wielkiej. Nie było wiele czasu na komponowanie zdjęcia, a przecież wywołało ono mój zachwyt.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Następne zdjęcia Piotra były już znacznie ostrzejsze, pewnie dlatego, że robione w spokojniejszej atmosferze, bez elementu zaskoczenia.
Oczy samców tych ważek są brązowe z niebieskim blaskiem. Odwłok samca jest przewężony w obrębie trzeciego segmentu, tuż powyżej tego przewężenia znajduje się jaskrawoniebieska plamka. Skrzydła są duże, żółte z pomarańczowymi żyłkami, rudymi pterostigmami i niebieskimi nasadami.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na bokach tułowia znajdują się żółte pasy, a na bokach odwłoka niebieskie plamki.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To już nieco zlatany samiec z pouszkadzanymi skrzydłami. Widzimy z daleka jego brązowe nogi i brązowe narządy analne.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To jeszcze jedno zdjęcie tej ważki z boku. Tu widać bursztynowe w kolorze czoło. Jest to ważka bardzo podobna do Aeshna isoceles, jednak większa i z niebieskimi plamkami, których Aeshna isoceles nie ma. Różni je również kolor oczu, które u Aeshna isoceles są zielone.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tu doskonale widać cienkie, żółte pasy na bokach tułowia samca Aeshna grandis oraz niebieskie plamki występujące na obu bokach segmentów odwłoka. Zdjęcie wykonałam 16 lipca 2010 roku w Woli Polskiej pow. Mińsk Mazowiecki (UTM EC49).

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na zbliżeniu oprócz pasów na tułowiu możemy przyjrzeć się rudożółtej twarzy ważki. Oczy są brązowo-niebieskie, opalizujące.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
9 lipca 2012 r. — samiec sfotografowany w Uhercach Mineralnych (UTM FV08) koło Leska.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ulubione przeze mnie zdjęcie Piotra. Zrobił ich całą serię.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Widzimy tu rude czoło ważki i brązowo-niebieskie oczy. Na wierzchniej stronie tułowia znajdują się mało wyraźne żółte plamki w kształcie przecinków, które mogą być słabo lub wcale niewidoczne.
Nogi Aeshna grandis są brązowe, Skrzydła żółte, z pomarańczowymi żyłkami i niebieskimi nasadami.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
Tu mamy pierwsze segmenty odwłoka. Jest na nich niebieska plamka. Nie ma natomiast żadnej barwnej, podłużnej linii, ani trójkąta na drugim segmencie — występujących u wielu żagnic.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
Narządy analne samca Aeshna grandis sfotografowanego nad stawami w Lesku 27 sierpnia 2016 r. Mają kształt listków, bez żadnych widocznych haków, czy ząbków.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Narządy analne samca Widziane od strony grzbietowej.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Narządy analne i pierwotny aparat kopulacyjny samca Aeshna grandis.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Wtórny aparat kopulacyjny Aeshna grandis i widoczne po jego bokach brązowe, ząbkowane „uszka”, które mają interesujące przeznaczenie. Samce po pochwyceniu samicy zaczepiają tylne nogi za „uszka” robiąc z tych nóg rodzaj prowadnic, po których odwłok samicy trafia bezbłędnie na wtórny aparat kopulacyjny. Zdjęcie wykonano w Uhercach Mineralnych 8 lipca 2012 r.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Wtórny aparat kopulacyjny widziany z boku.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Skrzydła samca Aeshna grandis mają wszystkie żyłki brązowe. Trójkąty środkowe u obu par skrzydeł mają po 5 komórek, trójkąty analne mają po dwa pola.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Samiec Aeshna grandis przeobraża się na pędzie skrzypu błotnego Equisetum palustre — 27 czerwca 2014 roku na Czarnym Stawie czyli złożu H w Uhercach Mineralnych (UTM FV08).

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ten sam samiec w zbliżeniu, wylinka została zabrana do kolekcji i możemy ją zobaczyć na zdjęciach w dziale Larwa/wylinka.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Dwie godziny później samiec jest parę kroków dalej, już odleciał od wylinki na jeszcze szklistych skrzydłach. Zaczyna się wybarwiać, a jego oczy mają ciągle jeszcze bladozielony kolor.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Samica
 
Henryk Brzóska, we wrześniu 2004 roku obserwował starcie w powietrzu dwóch żagnic: sinej Aeshna cyanea i wielkiej Aeshna grandis nad swoimi gliniankami w miejscowości Dobrylas (UTM EE50). Po starciu obie żagnice wpadły do wody i gdy się z niej wydostały, były na tyle zszokowane, że udało się zrobić zdjęcia obu. Okazało się, że żagnica sina to samiec, a żagnica wielka — samica. Wiemy, że nie istnieje możliwość krzyżowania się gatunków ważek, ale czynią takie próby.

Na zdjęciu samicy żagnicy wielkiej przedstawionym obok widać, że zainteresowała się ona drewnianym słupkiem pomostu i wykorzystała go jako swoistą „deskę ratunku”. Nasady skrzydeł tej ważki są niebieskie, co przez moment może wywoływać wrażenie, że mamy do czynienia z samcem. Widać jednak doskonale brązowe oczy samicy.

(foto Henryk Brzóska)
 
Tak piękne zdjęcie samicy Aeshna grandis, siedzącej w trawach, zrobił Piotr dopiero w 2009 roku. Tak już jest, że kolekcję zdjęć dla zrobienia takiej strony najczęściej zbiera się latami. Zawsze istnieje możliwość zrobienia jeszcze lepszego zdjęcia i wtedy można, a nawet powinno się wstawić je obok lub na miejsce gorszego.

Widzimy, że odwłok na pierwszych segmentach jest gruby i zwęża się stopniowo ku końcowi.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tam, gdzie u samca występowały niebieskie plamki na bokach odwłoka samica ma znacznie mniej wyraźne plamki żółte. Na wierzchu drugiego segmentu nie ma natomiast żadnej plamki.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na tym wycinku zdjęcia widzimy takie same, jak u samca żółte pasy na bokach tułowia. Oczy samicy są brązowe, mogą jednak pobłyskiwać zielenią.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
Zdjęcie samicy zostało wykonane 15 sierpnia 2019 r. w rezerwacie Kamieniec (UTM CB03) w woj. opolskim

(foto Mirosław Pielot)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Zachowania rozrodcze
 
Zdjęcie samicy żagnicy wielkiej składajacej jaja w sierpniu 2004 r. nad jeziorem Gostkowo (UTM XA81)niedaleko Sulęczyna na Kaszubach. Takie namoknięte w wodzie drewno to ulubione podłoże do składania jaj przez ten gatunek.

(foto Maciej Krawiec)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
4 sierpnia 2012 r. w Katowicach — podobna sytuacja.

(foto Katarzyna Przondziono)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
23 sierpnia 2014 r. w Bolestraszycach (UTM FA31) w pow. przemyskim, woj. podkarpackim. Tu Aeshna grandis wybrała sobie inne podłoże do składania jaj, jest to mech torfowiec.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
23 sierpnia 2014 r. w Bolestraszycach w pow. przemyskim, woj. podkarpackim. Tu Aeshna grandis deponuje jaja w leżące w wodzie, butwiejące liście pałki szerokolistnej.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Nad naszym oczkiem wodnym (UTM EC49) (pow. Mińsk Mazowiecki) zdarza mi się obserwować pod koniec lata samice żagnicy wielkiej składające jaja. Ta bezskutecznie usiłuje je wkłuć w kamień przy brzegu.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
 
Larwa/wylinka
 
Dnia 14 kwietnia 2010 r. Piotr zrobił zdjęcie larwy żagnicy wielkiej Aeshna grandis wyłowionej w międzyrzeckiej żwirowni. Ma ona dwa bardzo jasne, szerokie pasy biegnące od oczu aż po koniec odwłoka. Na środku odwłoka między tymi pasami znajduje się ciemny mocno skontrastowany pas. Nogi i narządy analne są poprzecznie prążkowane. Narządy analne na końcach jasne.
Skrzydełka u tej larwy są jeszcze bardzo niewielkie, co wskazuje na to, że nie jest to jeszcze ostatnia wylinka przed przeobrażeniem.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Jeszcze raz przyjrzyjmy się paskom i plamkom na głowie, przedtułowiu i tułowiu larwy A. grandis.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
Wylinka wyjęta spod teneralnego samca A. grandis pokazanego pod koniec działu Samiec, a napotkanego 27 czerwca 2014 roku w Uhercach Mineralnych na Czarnym Stawie zwanym również złożem H. Wylinka jest już rozpięta, jeszcze pokryta grubą warstwą mułu.

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Po mozolnym czyszczeniu widać znacznie więcej. Na jasnym pasie biegnącym wzdłuż grzbietowej strony odwłoka wydzimy ciemne plamki z jasnymi, niemal przejrzystymi miejscami w środku. Długość ciała wynosi 41–46 mm, w tym przypadku 43 mm.

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Na stronie brzusznej nie ma pokładełka, bo to samiec, są natomiast otworki w miejscach pierwotnego i wtórnego aparatu kopulacyjnego.

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Głowa ma charakterystyczne proporcje: potylica jest stosunkowo niska. Występują na niej jasne plamki, w tym dwie na zdecydowanie ciemniejszych polach.

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Bródka jest krótka i szeroka, zwęża się ku podstawie jedynie lekko. Stosunek największej do najmniejszej szerokości 1,2:1, zaś największej szerokości do długości 1:1,5.

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

(foto Andrzej Kucharski)
 
17 czerwca 2016 roku nad brzegiem żwirowni w Uhercach Mineralnych Andrzej Kucharski znalazł wylinkę Aeshna grandis w stanie idealnym. Wystarczyło ją rozpiąć.

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Kolce boczne występują na segmentach 6–9, te z segmentu 9 sięgają do połowy segmentu 10. Cerci mają długość 0,4 długości paraproktów.

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Głowa ma właściwe proporcje, plamki na niskiej potylicy, przedpleczu i tułowiu są takie jak u żywej larwy sfotografowanej przez Piotra Mikołajczuka.

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Bródka jest krótka i szeroka — taka, jak być powinna.

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

(foto Andrzej Kucharski)
 
A jeśli to możliwe — przy oglądaniu larwy, albo (jak tu) wylinki — zerknijmy jeszcze na kształt i proporcje bródki. Tu w porównaniu z bardziej zapewne nam znaną larwą A. cyanea widzimy, że larwa A. grandis ma bródkę szerszą, zdecydowanie mniej smukłą.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
 
Galeria zdjęć

 
4 lipca 2011 r. w Przełomce nad Jeziorem Hańcza (UTM FF11) — młodociany samiec ze szklistymi jeszcze skrzydłami.
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
4 lipca 2011 r. w Przełomce nad Jeziorem Hańcza — ten sam młodociany samiec, widzimy tu niewybarwione jeszcze oczy i ciało ważki.
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
6 czerwca 2011 r. na Kępie Potockiej w Warszawie (UTM DC99). Ten młody samiec nigdy nie będzie dobrze latał. Podczas przeobrażenia nie udało mu się rozwinąć dwóch skrzydeł — w tej sytuacji, o ile nie padnie łupem jakiegoś drapieżnika, czeka go śmierć głodowa.
(foto Małgorzata Kraków-Okine)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
To zdjęcie samicy składającej jaja w liście grzybieni. Zrobiłam je nad Torfiskiem, czyli torfowiskiem niskim położonym między Ludwinowem a Mistowem w powiecie Mińsk Mazowiecki.
(foto Ewa Miłaczewska)

 
Składanie jaj 3 sierpnia 2015 r. w Uhercach Mineralnych woj. podkarpackie.
(foto Andrzej Kucharski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Składanie jaj 3 sierpnia 2015 r. w Uhercach Mineralnych woj. podkarpackie.
(foto Andrzej Kucharski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.


Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.

Porównanie wszystkich Aeshna spotykanych w Polsce można obejrzeć na stronie: ŻAGNICA AESHNA.