Wazki_lestes

Pałątki Lestes i Chalcolestes

To opracowanie ma na celu wykazanie cech wspólnych rodzaju pałątka Lestes, a także zasadniczych różnic, występujących u pięciu spotykanych w Polsce gatunków należących do tego rodzaju. Szósty gatunek tego rodzaju Lestes macrostigma widziany był na terenie Polski tylko jeden raz w Bukowinie Tatrzańskiej w 1961 roku, był to samiec schwytany przez Mariana Bielewicza. Okaz ten znajduje się w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu i dopiero po 44 latach od odłowienia, w 2005 roku, eksponat ten oznaczył Aleš Dolný z Uniwersytetu w Ostravie w Czechach — powodując niemałą sensację.


Rodzina			Pałątkowate Lestidae
	Rodzaj			Pałątka Lestes
		Gatunki			Pałątka południowa Lestes barbarus duża pałątka, w Polsce występuje w rozproszeniu — lokalnie i rzadko w północnej części kraju.
					Pałątka mała Lestes virens najmniejsza z naszych pałątek, występuje w całym kraju, w górach dość rzadka.
					Pałątka pospolita Lestes sponsa niewielka i faktycznie pospolita
					Pałątka niebieskooka (podobna) *Lestes dryas* polska nazwa tej pałątki uległa zmianie i starą nazwę — ze względu na to, że pod nią występuje w literaturze — podano w nawiasie. Stara nazwa sugerowała podobieństwo do pałątki pospolitej, od której jest nieco rzadsza, choć spotykana na obszarze całego kraju.
					Pałątka wielkoplama Lestes macrostigma to gatunek śródziemnomorski, migrujący i jeden tylko raz zarejestrowany tak daleko na północ od swych zwykłych terenów bytowania, spotykany na Węgrzech, w Rumunii i Słowacji. Dlatego też nie jest uwzględniona w tabeli ze zdjęciami ilustrującymi różnice budowy.
	Rodzaj			Pałątka Chalcolestes
		Gatunek			Pałątka zielona Chalcolestes viridis największa z naszych pałątek, całkowicie zielona.

NA SKRÓTY

Biotop

Cechy wspólne

Główne cechy pozwalające na oznaczenie gatunku

Tekst i tablica poglądowa: Ewa Miłaczewska

Zdjęcia: Paweł Buczyński
Ewa Miłaczewska
Piotr Mikołajczuk
Alicja Miszta
Andrzej Kucharski
Robert Łuczak
Krzysztof Pakuła
Ewa Rauner-Bułczyńska Agnieszka Tańczuk

© Ewa Miłaczewska

Biotop
Pałątki to niewielkie ważki równoskrzydłe. Za swoje siedlisko wybierają małe, płytkie zbiorniki wodne o szybko nagrzewającej się wodzie. Jest to konieczne dla szybkiego rozwoju larw. Ponieważ wszystkie lubią podobne warunki, często różne gatunki obserwujemy razem na tym samym obszarze. Spotyka się je nawet na podmokłych łąkach — byle gdzieś na nich były, choćby niewielkie, niewysychające zbiorniki wody. Są obecne nad wodami o różnym odczynie. Zagrożeniem dla pałątek jest osuszanie płytkich zbiorników, nad którymi występują.

	Niewielkie, całkowicie sztuczne, ogrodowe oczko wodne na naszej działce rekreacyjnej w okolicy wsi Wola Polska w powiecie Mińsk Mazowiecki. Tu po raz pierwszy obserwowałam pałątki zanim wyruszyłam dalej nad zbiorniki naturalne. Nad naszym oczkiem występowały wszystkie gatunki: Lestes sponsa, L. dryas, L. barbarus, L. virens i L. viridis — w tej właśnie kolejności. Wszystkie dobierały się w pary i wszystkie składały jaja na nadbrzeżne sity, skrzypy ziemno-wodne, pałki, na jeżogłówkę gałęzistą, a nawet na rosnące nad wodą odętki wirginijskie. Interesowały je przede wszystkim rośliny usytuowane nad samą wodą. (foto Ewa Miłaczewska)

	Zbiornik Torfisko położony jest między wsiami Ludwinów i Mistów w powiecie Mińsk Mazowiecki. Ma on powierzchnię około 11 hektarów, w znacznej mierze jest zarośnięty trzcinami, pałką wodną, sitem, a nawet wierzbą, olchą i brzozą pod korę których pałątki chętnie składają jaja, jeśli tylko rosną one nad samą wodą. Nad Torfiskiem spotykam wszystkie nasze pałątki. (foto Ewa Miłaczewska)

	W Międzyrzecu Podlaskim jest kilka zbiorników powstałych po eksploatacji żwiru. Największy zbiornik międzyrzeckiej żwirowni ma ponad 40 hektarów. W różnych częściach zbiorniki te mają różny charakter, zależny od czasu zaprzestania eksploatacji na danym obszarze. Są tam obszary bardzo ubogie w roślinność i strefy o silnie zarośniętych brzegach. Wśród tych roślin Piotr Mikołajczuk także obserwuje wiosną pałątki i nie widział tam tylko pałątek południowych L. barbarus. (foto Piotr Mikołajczuk)

Cechy wspólne
Pałątki są niewielkimi równoskrzydłymi ważkami o długości ciała od ok. 35-45 mm i rozpiętości skrzydeł od ok. 40-60 mm. Samce są zielone, lub zielono-niebieskie. Samice tylko zielone. Znaczna część śródtułowia oraz wierzchnia strona odwłoka ma metaliczny połysk. Jest to tzw. ubarwienie strukturalne. Z wiekiem ważki te brązowieją i mają wówczas miedziany połysk. Tam, gdzie występuje kolor niebieski o pudrowym charakterze, jest on wynikiem pokrycia ciała kuleczkami wosku. Jest to szerzej omówione na stronie Budowa ważki.

	Wszystkie pałątkowate Lestidae mają na obu parach skrzydeł minimum po dwa pólka bezpośrednio pod prostokątną pterostigmą. To cecha charakterystyczna dla całej rodziny (a więc i dla straszek). Pozostałe Zygoptera, z wyjątkiem świteziankowatych (które pterostigmy nie posiadają), mają w tym miejscu tylko jedno pólko. Tu widzimy po dwa pólka na obu skrzydłach, na przykładzie samca pałątki niebieskookiej L.dryas. Duża ilość pólek (komórek) w skrzydłach pałątek ma kształt pięciokątów. W skrzydłach łątkowatych i pióronogów natomiast jest wyraźna dominacja pólek czworokątnych. (foto Ewa Miłaczewska)

	Obok widzimy skrzydła samicy pałątki pospolitej L.sponsa. Za pterostigmą przedniego skrzydła znajdujemy nawet trzy komórki. Z tyłu — dwie. (foto Ewa Miłaczewska)

	To zdjęcie tej jedynej... L. macrostigma z Bukowiny Tatrzańskiej. Widzimy, że pałątka ta ma bardzo duże pterostigmy (stąd nazwa macrostigma), a pod nimi nawet cztery pólka. (foto Alicja Miszta)

	W pozycji spoczynkowej wszystkie pałątki, trzymają skrzydła w pozycji litery delta, w odróżnieniu od innych Zygoptera, a nawet straszek, również należących do rodziny Lestidae, które trzymają skrzydła złożone nad odwłokiem. Tu na przykładzie pałątki niebieskookiej (podobnej) L. dryas. (foto Ewa Miłaczewska)

	Jaja składają w gałązki roślin nadwodnych, w pełni i u schyłku lata. Robią to zazwyczaj w tandemach, rzadziej samica wkłuwa jaja tylko pod kontrolą przebywającego w pobliżu samca. Złożone pod korę jaja zimują, na wiosnę wylęgają się z nich nimfy i wpadają wprost do wody, gdzie przemieniają się w larwy. Szybko rosną, a do tego potrzebne są właśnie płytkie, szybko nagrzewające się wody. Już w czerwcu-lipcu pojawiają się imagines. Dorastają łowiąc owady w osłonie zarośli. Wkrótce dobierają się w pary i cykl roczny się powtarza. Tu na przykładzie pałątki pospolitej L. sponsa (foto Ewa Miłaczewska)

Główne cechy pozwalające na oznaczenie gatunku:
Pałątki z żółtą potylicą: Lestes barbarus i Lestes virens — odróżnić te dwie pałątki można przede wszystkim po zabarwieniu pterostigmy. L. barbarus ma pterostigmy dwubarwne, zaś l. virens jasnobrązowe z białymi żyłkami po obu bokach. Oczy samców L. virens są niebieskie zaś oczy L. barbarus u obu płci są jasnozielone. Pałątki z ciemną potylicą: Lestes sponsa, Lestes dryas i Chalcolestes viridis. Spośród nich najbardziej wyróżnia się Ch. viridis — jest zielona (ciemno-metaliczna i jasno-matowa od spodu) nie posiada niebieskiego nalotu, jej pterostigmy są w całości jasne, a na boku tułowia występuje wyraźny ząbek na linii oddzielającej obie zielone barwy. Różnice między L. sponsa i L. dryas są mniej oczywiste. Samce obu gatunków mają niebieski puder na spodzie tułowia, a także na 1, 2 oraz 9 i 10 segmencie odwłoka. U L. dryas na 2 segmencie występuje niezapudrowane lusterko. Wewnętrzne narządy analne samców u L. sponsa są proste, natomiast u L. dryas mają kształt bucików. Główną cechą odróżniającą samice są plamki na 1 segmencie odwłoka — u L. sponsa mają kształt trójkątów, a u L. dryas prostokątów. Walwy L. sponsa są jaśniejsze, a L. dryas podkreślone grubą ciemną linią. Pterostigmy mogą być różne i nie należy się nimi kierować. Inne cechy można prześledzić na poniższej tablicy. Klikając w nazwę gatunku przechodzimy do strony mu poświęconej, gdzie możemy zobaczyć cechy kluczowe w znacznym powiększeniu.

Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.