Szablak czarny (szkocki)
Sympetrum danae


Rozmiary: Długość ciała Sympetrum danae nie przekracza 35 mm
Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 55 mm
Czas występowania
imagines:
Koniec VI do początku XI
Obszar występowania: Sympetrum danae spotykamy powszechnie w całym kraju, również w górach, gdzie dociera do wysokości 1350 m n.p.m.
 
 

NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Samica
Zachowania rozrodcze
Larwa/wylinka
Galeria

Zdjęcia: Grzegorz Brynda
Paweł Buczyński
Magdalena Jędro
Andrzej Kucharski
Piotr Mikołajczuk
Ewa Miłaczewska
Krzysztof Pakuła
Jarosław Wenta
Tekst: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Sympetrum danae w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce

1 — obszar występowania

2 — punkty, w których wykonano zdjęcia:
GB — Grzegorz Brynda — Ząbki koło Warszawy
PBu — Paweł Buczyński — Nałęczów i Gryżyński Park Krajobrazowy
MJ — Magdalena Jędro — Krakulice, Słowiński Park Narodowy
AK — Andrzej Kucharski — Uherce Mineralne i Wołosate w Bieszczadach
PM — Piotr Mikołajczuk — Międzyrzec Podlaski i okolice
EM — Ewa Miłaczewska — okolice Woli Polskiej, pow. Mińsk Mazowiecki
KP — Krzysztof Pakuła — Klaudyn, zachodnie obrzeże Warszawy
JW — Jarosław Wenta — Zakopane i okolice
 
 
Biotop
Sympetrum danae to gatunek występujący pospolicie w całym kraju, preferuje kwaśne wody stojące: torfowiska sfagnowe, brzegi zbiorników dystroficznych, turzycowiska, śródleśne bagna, podmokłe łąki i inne zbiorniki z bogatą roślinnością.
 
 
Sympetrum danae corocznie obserwuję nad sztucznym oczkiem wodnym na działce rekreacyjnej w pobliżu wsi Wola Polska pow. Mińsk Mazowiecki. Wielokrotnie stwierdzałam tam cały cykl rozrodczy tych ważek.
(foto Ewa Miłaczewska)
W pobliżu działki znajdują się podmokłe łąki, na których również spotykam szablaki czarne.
(foto Ewa Miłaczewska)

 
Torfowisko niskie w pobliżu wsi Ludwinów w gminie Jakubów, w pow. Mińsk Mazowiecki.
(foto Ewa Miłaczewska)
Ząbki koło Warszawy — bagno z lustrem wody pod lasem.
(foto Grzegorz Brynda)

 
Podmokłe łąki w Klaudynie na zachodnim obrzeżu Warszawy w pobliżu Puszczy Kampinoskiej.
(foto Krzysztof Pakuła)
Płytkie zbiorniki wody na dnie kamieniołomu Liban w Krakowie.
(foto Marek Gryboś)

 
Żwirownia w Uhercach Mineralnych w woj. podkarpackim.
(foto Andrzej Kucharski)
Bagno wysokie koło miejscowości Wołosate w Bieszczadzkim Parku Narodowym.
(foto Andrzej Kucharski)

 
Staw hodowlany Bartno w Gryżyńskim Parku Krajobrazowym (UTM WT17).
(foto Paweł Buczyński)
Torfianka znajdująca się już poza obszarem Gryżyńskiego Parku Krajobrazowego, a nawet poza jego otuliną, leży koło wski Grabin w Nadleśnictwie Bytnica (UTM WT17).
(foto Paweł Buczyński)

 
Samiec
 
Młody samiec o jeszcze zupełnie szklistych skrzydłach. Całe jego ciało jest jeszcze żółte, ma zaledwie parę czarnych punktów. Czarne są już jego nogi, które pozwalają już teraz zaliczyć go do grupy szablaków czarnonogich. Jeszcze niedawno, gdy szablak ten był świeżo po wylince, nogi jego były jasne.
Czarne są narządy analne, po których można stwierdzić jego płeć. Za chwilę obejrzymy równie młodą samicę i zobaczymy, jak skomplikowane na pierwszy rzut oka jest odróżnienie płci u takich młodzików. Młode osobniki obu płci mają białe pterostigmy. Zdjęcie wykonano 17 lipca 2005 roku w Woli Polskiej.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Nieco starszy samiec napotkany 28 lipca 2016 roku na bagnie koło miejscowości Wołosate w Bieszczadach. Wyraźnie zaczyna się pojawiać coraz więcej czarnej barwy.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Młody samiec napotkany 21 lipca 2023 r. w Krakulicach, w Słowińskim Parku Narodowym (UTM XA66).

(foto Magdalena Jędro)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Dojrzałe samce zmieniają się całkowicie. Stają się czarne, z niewielkimi tylko żółtymi plamkami na odwłokach i tułowiach. Właśnie to unikalne wśród szablaków zabarwienie jest powodem nadania im nowej nazwy polskiej. Dawniej szablaki te nazywały się szkockie, co mylnie sugerowało, iż to właśnie Szkocja leży w centrum obszaru ich występowania.
Nie tylko odwłoki, ale i wszystkie żyłki skrzydeł i pterostigmy S. danae są czarne. Zdjęcie wykonano 17 lipca 2009 roku w Woli Polskiej.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Odwłok samca jest przewężony, najbardziej w obrębie czwartego segmentu. Na jego bokach i wierzchu najszerszych segmentów 7 i 8 występują żółte plamki. Narządy analne są czarne.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na bokach tułowia występują dwa żółte pasy, a między nimi znajdują się niewielkie żółte plamki.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na tym zbliżeniu widać to jeszcze lepiej.
Między 1 i 2 segmentem odwłoka, pod spodem, widać charakterystyczny dla tego gatunku kształt wtórnego aparatu kopulacyjnego.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tu mamy koniec odwłoka z czarnymi narządami analnymi.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Duże zbliżenie i światło padające pod odpowiednim kątem powoduje, że uwidacznia się cała „kudłatość” ważki. Ze zdziwieniem odkrywam, że pozbawione gęstych włosków są chyba tylko ciemnobrązowe z wierzchu (z wiekiem aż czarne) i zielonkawe od spodu oczy.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To zdjęcie pokazuje nam, że czoło samca Sympetrum danae jest dwubarwne, z góry i na środku przodu jest czarne, boki ma żółte.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
 
Samica
 
To obiecana wcześniej młodociana samica. Sfotografował ją Jarosław Wenta w okolicach Zakopanego. Ma jasne, żółte narządy analne o odmiennym niż u samca kształcie. Odróżnienie jej od samca na tym etapie życia wymaga dokładnego przyjrzenia się.

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Dojrzałe samice są niemal identyczne z formą młodocianą — tylko żyłki skrzydeł, pterostigmy i nogi sczerniały, jasne dotąd oczy stały się brązowo-zielone.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Spód odwłoka samicy, poniżej szerokiej czarnej linii jest biały. Skrzydła są lekko zażółcone u nasady.
Proszę zwrócić uwagę na pakiet jaj znajdujący się pod spodem ostatnich segmentów odwłoka.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Z wiekiem barwy ciemnieją. 11 września 2011 roku w Podczerwonem na Podhalu.

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To starsza samica, zbrązowiała i zszarzała. Odwłoki samic nie mają przewężenia i rozszerzenia, jak odwłoki samców. Lekko i stopniowo zwężają się ku tyłowi. Na końcu odwłoka widzimy i tu przygotowany do składania pakiet jaj.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
A to ten pakiet z bliska. Samica ta jest już po kopulacji i aktualnie robi sobie przerwę w składaniu jaj.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
 
Zachowania rozrodcze
 
Szablaki czarne S. danae odbywają najpierw gwałtowny lot godowy pełen wspaniałych ewolucji, w locie łączą się w „serduszko” i następnie przysiadają na krzewach.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Czytałam, że gody odbywają się z dala od miejsc, w których później składane są jaja. U nas, na oczkiem wodnym, „z dala” nie przekraczało 10 metrów.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To pierwszy etap składania jaj. Para robi to w tandemie, samica trzymana jest przez samca przydatkami analnymi za głowę.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Czasami razem odpoczywają. Tu na paliku bambusowym specjalnie wbitym na brzegu oczka wodnego w celu wygodnej obserwacji wielu gatunków ważek.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta sama para widziana z boku.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica najczęściej składanie jaj kończy samotnie.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta jednak, napotkana 19 sierpnia 2012 roku w Nałęczowie, składała jaja od początku samotnie.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Larwa/wylinka
 
Larwa Sympetrum danae złowiona w czerwcu 2010 r. na bagnach w okolicy Międzyrzeca Podlaskiego.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Znaleziona w pobliżu wylinka, której długość wynosi mniej niż 17 mm.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta sama wylinka z boku. Możemy dostrzec , że kolec grzbietowy na 8 segmencie odwłoka jest szczątkowy.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Galeria zdjęć

 
23 sierpnia 2010 r. — dojrzały samiec Sympetrum danae z Klaudyna położonego między Warszawą a Puszczą Kampinoską.
(foto Krzysztof Pakuła)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
20 sierpnia 2010 r. — samica Sympetrum danae z Klaudyna.
(foto Krzysztof Pakuła)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
14 sierpnia 2010 r. — samica z Ząbek koło Warszawy.
(foto Grzegorz Brynda)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
14 sierpnia 2010 r. — samica z Ząbek koło Warszawy.
(foto Grzegorz Brynda)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
20 sierpnia 2004 r. — dojrzały samiec Sympetrum danae. Wola Polska pow. Mińsk Mazowiecki.
(foto Ewa Miłaczewska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
2 sierpnia 2005 r. — Wola Polska pow. Mińsk Mazowiecki.
(foto Ewa Miłaczewska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
22 sierpnia 2010 r. — młody samiec Sympetrum danae z Podhala.
(foto Jarosław Wenta)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
23 sierpnia 2010 r. — starsza samica z Podhala.
(foto Jarosław Wenta)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.

Porównanie szablaków spotykanych w Polsce można obejrzeć na stronie: SZABLAK SYMPETRUM.