Iglica mała
Nehalennia speciosa


Rozmiary: Długość ciała Nehalennia speciosa wynosi 24-26 mm
Rozpiętość skrzydeł osiąga do 22-32 mm — jest to absolutnie najmniejsza z ważek europejskich
Czas występowania
imagines:
Od połowy V do połowy VIII
Obszar występowania: Nehalennia speciosa to gatunek lokalny i rzadki, stwierdzony na ok. 150 stanowiskach głównie w północnej i wschodniej części kraju.
Ochrona: Jest gatunkiem chronionym w Polsce prawem, a ponadto znajdującym się na Czerwonej Liście i w Czerwonej Księdze — w obu jako gatunek bardzo wysokiego ryzyka (EN — Endangered).
 
 
Linki do postów na forum entomologicznym: link 1
link 2
link 3
link 4

   
NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Samica
Zachowania rozrodcze
Larwa/wylinka
Galeria

Zdjęcia: Paweł Buczyński
Bogusław Daraż
Bogusława Jankowska
Jakub Liberski
Piotr Mikołajczuk
Ewa Miłaczewska
Alicja Miszta
Ryszard Orzechowski
Andrzej Staśkowiak
Tekst: Ewa Miłaczewska
Piotr Mikołajczuk
Alicja Miszta
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Nehalennia speciosa w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce

1 — obecny rozerwany zasięg
2 — prawdopodobny zasięg historyczny
3 — pojedyncze stanowiska
4 — obszar poza zasięgiem występowania
5 — punkty, w których wykonano zdjęcia:
PBu — Paweł Buczyński — Kaszuby, Suwalszczyzna, Kampinoski PN, Lubelszczyzna
BD — Bogusław Daraż — woj. podkarpackie
BJ — Bogusława Jankowska — Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą, niedaleko Częstochowy. woj. śląskie
JL — Jakub Liberski — Chełmek woj. małopolskie i Broduszurki woj. podkarpackie,
EM — Ewa Miłaczewska — powiat Mińsk Mazowiecki
PM — Piotr Mikołajczuk — powiat Biała Podlaska i powiat Radzyń Podlaski
AM — Alicja Miszta — woj. śląskie
RO — Ryszard Orzechowski — na 21 Centralnym Poligonie Lotniczym w Nadarzycach
AS — Andrzej Staśkowiak — Lasy Skarżyskie
 
 
Biotop

Gatunek silnie związany z prześwietloną roślinnością niskoszuwarową o smukłych pędach i specyficznej strukturze przestrzennej. Skład gatunkowy zasiedlanej roślinności jest zmienny. Nehalennia speciosa wykazywana była najczęściej z podtopionych formacji turzycy nitkowatej Carex lasiocarpa, turzycy bagiennej C. limosa, turzycy dzióbkowatej C. rostrata, rzadziej turzycy pęcherzykowatej C. vesicaria, turzycy sztywnej C. elata, situ rozpierzchłego Juncus effusus, wełnianki pochwowatej Eriophorum vaginatum, skrzypu bagiennego Equisetum fluviatile i sporadycznie kilku innych gatunków roślin naczyniowych. Nehalennia speciosa zasiedla wody mało żyzne, najczęściej w różnym stopniu kwaśne, co warunkuje rozwój korzystnej roślinności. Mchy, choć notowane stale (głównie torfowce) są elementem opcjonalnym. Podtopione szuwary stanowią miejsce bytowania zarówno larw jak i imagines. Zasiedlana przez gatunek strefa szuwarów może być wykształcona w pobliżu otwartego lustra wody zbiorników lub być od zbiorników niezależna.

Gatunek w Polsce wykazywany najczęściej w obrębie drobnych, mało żyznych zbiorników (w tym także antropogenicznych — torfianek) z roślinnością o charakterze torfowiska przejściowego lub niskiego oraz torfowisk sfagnowych i niskich bez wyodrębnionych zbiorników. Tylko wyjątkowo w żwirowniach, gliniankach i zapadliskach pokopalnianych. Stanowiska najczęściej położone są wśród borów sosnowych i borów mieszanych, rzadziej wśród lasów liściastych i w krajobrazie rolniczym.

Dla iglicy małej Nehalennia speciosa wymagane jest ustalenie całorocznej strefy ochrony w promieniu do 100 m od miejsca rozrodu i regularnego przebywania (Dz. U. Nr 92, poz. 880.).


 
Śródleśny zbiornik dystroficzny w okolicy miejscowości Gęsianka w powiecie Mińsk Mazowiecki (UTM EC49). Zarasta on silnie uwodnionymi torfowiskami sfagnowymi z szuwarami turzycy dzióbkowatej Carex rostrata, które stanowią tu główne miejsce występowania Nehalennia speciosa. To miejsce, w którym 21 czerwca 2010 roku napotkaliśmy z Piotrem Mikołajczukiem nasze pierwsze iglice małe. (foto Ewa Miłaczewska)
Śródleśny obszar wodno-błotny „Torfisko” (UTM EC48) w okolicy miejscowości Mistów (powiat Mińsk Mazowiecki). Nehalennia speciosa została tu stwierdzona w widocznym na zdjęciu przybrzeżnym szuwarze turzycy sztywnej Carex elata o charakterze kwaśnego torfowiska niskiego.
(foto Ewa Miłaczewska)

 
Szuwar turzycy nitkowatej Carex lasiocarpa na śródleśnym torfowisku sfagnowym w okolicach miejscowości Misie (powiat bialski (UTM FC15).
(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Szuwar turzycy dzióbkowatej Carex rostrata, zarastający śródleśną, dystroficzną torfiankę w okolicach miejscowości Soćki (powiat siedlecki (UTM EC66).
(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Szuwar situ rozpierzchłego Juncus effusus na śródleśnym torfowisku sfagnowym w okolicy miejscowości Misie (powiat bialski (UTM FC15).
(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Szuwar turzycy sztywnej Carex elata na torfowisku niskim położonym wśród pól i nieużytków w miejscowości Misie (powiat bialski (UTM FC15).
(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Szuwar turzycy pęcherzykowatej Carex vesicaria na torfowisku niskim otoczonym przez łąki i małe fragmenty lasów w miejscowości Przychody (powiat bialski (UTM FC15).
(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Szuwar wełnianki pochwowatej Eriophorum vaginatum na śródleśnym torfowisku sfagnowym w okolicy miejscowości Żulinki (powiat radzyński (UTM FC34).
(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Torfowisko koło Jeziora Boczniel leżącego równolegle do wschodniego brzegu Jeziora Hańcza (UTM FF11), w Suwalskim Parku Krajobrazowym.
(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Torfowisko Wielkie Błota, Zawieprzyce koło Lublina (UTM FB29).
(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Torfowisko Krugłe Bagno (UTM FB49), Jelino, Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie.
(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Uroczysko Jęzior koło Józefowa (UTM FA49) na Roztoczu.
(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Torfowisko koło jeziora Wałachy (UTM XV98) na obszarze Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego w gminie Kościerzyna.
(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Torfowiskowy rezerwat przyrody na obszarze gminy Czersk (UTM XV96) w kompleksie leśnym Borów Tucholskich, w woj. pomorskim.
(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Długie Bagno (UTM DC89) w Kampinoskim Parku Narodowym, na zdjęciu północny jego okrajek.
(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Rezerwat przyrody Broduszurki (UTM EA91) znajdujący się na terenie gminy Dubiecko w województwie podkarpackim.
(foto Bogusław Daraż)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Bagno Przecławskie (UTM EA35) — rezerwat torfowiskowy znajdujący się na terenie gminy Przecław w woj. podkarpackim.
(foto Bogusław Daraż)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Rezerwat torfowiskowy Torfy (UTM EA24) położony na terenie gminy Czarna, powiat dębicki w woj. podkarpackim.
(foto Bogusław Daraż)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Chełmek (UTM CA75) w woj. małopolskim tuż przy granicy woj. śląskiego. Na pierwszym planie szuwar situ rozpierzchłego Juncus effusus, gdzie w 2014 roku Jakub Liberski stwierdził występowanie Nehalennia speciosa, za linią pałek otwarte lustro wody. Stanowisko o pochodzeniu antropogenicznym.
(foto Jakub Liberski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Chełm Śląski (UTM CA65) — w dzielnicy Błędów — zapadlisko powstałe wskutek podziemnej eksploatacji węgla kamiennego. Analiza mapy z 1827 roku wykazuje, że był tam staw, późniejsze mapy wyróżniają ten obszar jako łąkę, ponownie teren jest pokazywany jako podmokły dopiero na mapach współczesnych. N. speciosa zauważono na tym stanowisku po raz pierwszy w roku 2008 (A. Miszta i P. Cuber). W 2010 została powołana dla niej strefa ochronna, w związku z tym obszar podlega kontroli RDOŚ w Katowicach. Średnia liczba osobników obserwowanych w optymalnym okresie podczas corocznego liczenia wynosiła dotychczas 20-30. Od roku 2013 notuje się degradację siedliska, do której w roku 2015 doszło znaczne zaburzenie stosunków wodnych związane z wykopaniem stawu.
(foto Alicja Miszta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Użytek ekologiczny „Bagno w Korzonku” (znany także pod nazwą „Jeziorko” w Leśniakach), gmina Konopiska (UTM CB51), znajdujący się na obszarze Parku Krajobrazowego Lasy nad Górną Liswartą, obecnie specjalny obszar ochrony siedlisk PLH240029 oraz strefa ochronna dla N. speciosa. W związku z tym pozwolenie na wstęp na torfowisko jest udzielane przez RDOŚ w Katowicach — gatunek po raz pierwszy zauważono na tym stanowisku w czerwcu 2005 r.(A. Dolný i A. Miszta) Okresowa kontrola wykazuje stałą, ale niewielką liczbę, osobników podczas jednorazowej obserwacji.
(foto Alicja Miszta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
„Torfowisko przy Dolinie Kocinki” w Kocinie Nowym (UTM CB64), gmina Mykanów, obecnie specjalny obszar ochrony siedlisk PLH240025 oraz strefa ochronna dla N. speciosa. W związku z tym pozwolenie na wstęp na torfowisko jest udzielane przez RDOŚ w Katowicach — gatunek po raz pierwszy zauważono na tym stanowisku w czerwcu 2005 r. (A. Dolný i A. Miszta). Dotychczas najsilniejsza populacja iglicy małej w województwie śląskim. W najkorzystniejszym okresie zliczono podczas jednorazowej obserwacji 96 osobników.
(foto Alicja Miszta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Rotuz — ścisły rezerwat przyrody zlokalizowany na granicy miejscowości Chybie i Zabrzeg (UTM CA53), w Dolinie Górnej Wisły. Po raz pierwszy N. speciosa została zauważona przez fotoamatora z Czech w 2010 roku. Od tego czasu potwierdzona była trzykrotnie w tym samym miejscu rezerwatu, zawsze w niewielkiej liczbie osobników (A. Miszta).
(foto Alicja Miszta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Użytek ekologiczny „Brzoza” w miejscowości Lubockie (UTM CB42), gmina Kochanowice, znajdujący się na obszarze Parku Krajobrazowego Lasy nad Górną Liswartą — jednego samca odnotowano po raz pierwszy w 2011 roku podczas VIII Sympozjum Odonatologicznego. W 2012 potwierdzono obecność gatunku (AM) w tym samym miejscu w liczbie 20 osobników. W 2013 roku doszło do częściowego zniszczenia siedliska wskutek prowadzenia prac hydrotechnicznych, w roku 2014 nie znaleziono żadnego osobnika, a w roku 2015 udało się znaleźć tylko 4 samce. Rokowania dla tego stanowiska są niepewne.
(foto Alicja Miszta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Samiec
 
Młody samiec Nehalennia speciosa. Ma jeszcze niewybarwione oczy i szkliste skrzydełka.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ten nabrał już jaskrawszych barw, żyłki skrzydeł i pterostigma stały się wyraźnie ciemniejsze.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
A ten ma pięknie zabarwione na jaskrawoniebieski kolor oczy. To już dojrzały osobnik.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Z wiekiem ważki te nabierają miedzianego połysku na metalicznie zabarwionych górnych powierzchniach ciała. Pod tym względem również przypominają pałątki.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Cechą charakterystyczną tej ważki jest jasnoniebieska (choć, jak zobaczymy dalej, u samic może być i innej barwy) linia z tyłu głowy, pomiędzy oczami. Nogi ważki mają białe uda i ciemne golenie i stopy. Ciało jest przeważnie zabarwione z wierzchu metalicznie zielono, a od spodu na niebiesko.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
Odwłok samca zakończony jest króciótkimi narządami analnymi, z których górne mają kształt pazurków, a dolne są większe, niebieskie i „pękate”.
Pterostigma jest jasna, z czasem ciemniejąca od środka ku brzegom.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
 
Samica
 
To samiczka Nehalennia speciosa, dopiero przeobrażona, a wylinka wisząca pod nią została zabrana przez Piotra do kolekcji.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta samiczka już zaczyna wybarwiać się na niebiesko.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
O tej raczej można powiedzieć, że jest zielonkawa.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta jest niebieska z jaskrawoniebieskimi oczami, wygląda na dojrzałą.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Niektóre samice są rude. Rude są również linie między oczami, same oczy, a nawet pterostigmy.
K.-D. Dijkstra (Field Guide to the Dragonflies of Britain and Europe) uważa, że samice rudzieją z wiekiem, natomiast w książce pod red. K. Sternberga i R. Buchwalda, 1999 — Die Libellen Baden-Württembergs czytamy o barwnych wariantach samic Nehalennia speciosa — niebieskim i rudym (pomarańczowobrązowym), przy czym dla tego drugiego wariantu przytoczone jest zdjęcie z Polski.
Kilkuletnie obserwacje Piotra Mikołajczuka pozwalają na stwierdzenie, że samice z pewnością rudzieją z wiekiem. Z biegiem okresu lotów, stosunek ilości samic rudych do niebieskich się zwiększa, a u schyłku lotów spotyka się niemal wyłącznie samice rude.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica Nehalennia speciosa sfotografowana 11 czerwca 2021 r. podczas XVII Sympozjum Odonatologicznego na terenie 21 Centralnego Poligonu Lotniczego w Nadarzycach w pow. złotowskim.

(foto Ryszard Orzechowski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Zachowania rozrodcze
 
Jeszcze tego samego dnia (21 czerwca 2010 r.) nad „leśnym jeziorkiem” (UTM EC49) zobaczyliśmy pierwsze kopulujące pary. Wydaje się (po krótkiej jednak obserwacji), że samice biorące udział w godach były zawsze rude. Jeśli jest to forma dojrzała, to nic dziwnego, że częściej ją widzimy podczas kopulacji niż samice niebieskie. Jeśli zaś jest to inna forma barwna, to nie można wykluczyć, że jest dla samców bardziej atrakcyjna od androchromatycznej formy niebieskiej.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Para taka jest naprawdę maleńka. Przed obiektywem ucieka jeszcze wolniej niż pojedyncza ważka, co jest oczywiste.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Para napotkana 13 czerwca 2022 r. na torfowisku Lipowe Pole (UTM DB96) w Obszarze Natura 2000 „Lasy Skarżyskie” ok. 5-6 km na północ od miasta Skarżysko-Kamienna (UTM DB96). Samica jest zupełnie niebieska, oczy też ma niebieskie, wydaje się nie być ani za młoda ani mało atrakcyjna.

(foto Andrzej Staśkowiak)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Larwa/wylinka
 
19 maja 2011 r. larwa Nehalennia speciosa tuż przed decyzją o przeobrażeniu — za tydzień, dwa zaczną wylatywać. Zdjęcie zrobione w Misiach (UTM FC15) pow. Biała Podlaska.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Wylinka Nehalennia speciosa położona na kartce w kratkę o boku 0,5 cm.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

   
Galeria zdjęć

 
Dzień pierwszego spotkania z gatunkiem — 21 czerwca 2010 roku — zbiornik dystroficzny w okolicy wsi Gęsianka. Ważek jest tu dużo. Na tym zdjęciu jest sześć osobników, każdy zaznaczony żółtą strzałką. Większość wyżej zamieszczonych zdjęć ważek pochodzi z tego samego dnia, a opisy wyrażają również związane z tym emocje.
(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Tu tylko trzy. Spłoszone odlatują powoli i niezbyt daleko, ale wśród gęstych źdźbeł turzyc łatwo giną z oczu. Barwą przypominają mikroskopijne pałątki Lestes virens, ale pałątka to przy nich helikopter — pałątka mała ma 37 mm długości, a te maleństwa najwyżej 26 mm.
(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
24 czerwca 2011 r. — samiec Nehalennia speciosa — Staw Stara Brzoza (UTM FC15), w Parku Krajobrazowym Lasy nad Górną Liswartą, niedaleko Częstochowy.
(foto Bogusława Jankowska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
22 czerwca 2014 r. — para in copula w Broduszurkach w pow. Dubiecko, woj. podkarpackie.
(foto Jakub Liberski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
4 lipca 2014 r. — samica Nehalennia speciosa — Chełmek woj. śląskie, zbiornik antropogeniczny.
(foto Jakub Liberski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
12 lipca 2014 r. — wylinka Nehalennia speciosa na pędzie situ rozpierzchłego Juncus effusus — Chełmek woj. śląskie.
(foto Jakub Liberski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
 

Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.