Gadziogłówka pospolita
Gomphus vulgatissimus


Rozmiary: Długość ciała Gomphus vulgatissimus wynosi ok. 50 mm
Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 68 mm
Czas występowania
imagines:
Od 3 dekady IV do początku VII
Obszar występowania: Gomphus vulgatissimus to gatunek występujący w całej Polsce nad większymi i mniejszymi rzekami oraz strumieniami.

NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Samica
Zachowania rozrodcze
Larwa/wylinka
Galeria zdjęć

Zdjęcia: Paweł Buczyński
Henryk Brzóska
Witold Chróścik
Karol Frąckowiak
Marek Gryboś
Mariusz Gwardjan
Michał Kaczorowski
Szymon Kubik
Andrzej Kucharski
Jakub Liberski
Robert Łuczak
Piotr Mikołajczuk
Marek Miłkowski
Teresa Stolarczyk
Krzysztof Szpiech
Agnieszka Tańczuk
Grzegorz Tończyk
Michał Wolny
Antoni W. Wysowski
Piotr Zabłocki
Tekst: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Gomphus vulgatissimus w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce

1 — obszar występowania
2 — obszar poza zasięgiem występowania
3 — punkt, w którym wykonano zdjęcia:
PBu — Paweł Buczyński — jez. Pobondzie na Suwalszczyźnie i dolina Brdy
HB — Henryk Brzóska — Dobry Las, pow. łomżyński
WCh — Witold Chróścik — koło Mińska Mazowieckiego
KF — Karol Frąckowiak — Drawieński Park Narodowy
MG — Marek Gryboś — Kraków, Mydlniki
MGw — Mariusz Gwardjan — Kielce, dolina Bobrzy
MK — Michał Kaczorowski — rzeka Świder, woj. mazowieckie
SK — Szymon Kubik — Sosnowiec
AK — Andrzej Kucharski — Uherce Mineralne
JL — Jakub Liberski — Brzeszcze, woj. śląskie
— Robert Łuczak — Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą
PM — Piotr Mikołajczuk — Międzyrzec Podlaski i okolice
MM — Marek Miłkowski — Puszcza Kozienicka
TS — Teresa Stolarczyk — Warszawa, Białołęka
KSz — Krzysztof Szpiech — Ustrzyki Górne
AT — Agnieszka Tańczuk — Brodziaki pow. biłgorajski, woj. lubelskie
GT — Grzegorz Tończyk — Ląd nad Wartą
MW — Michał Wolny — rzeka Osobłoga koło Racławic Śląskich
AWW — Antoni W. Wysowski — Suwalszczyzna
PZ — Piotr Zabłocki — rzeka Osobłoga koło Racławic Śląskich
 
 
Biotop
Gomphus vulgatissimus występuje nad wodami płynącymi. Występuje również nad jeziorami przepływowymi, zdarza się w żwirowniach. Często ważki te przebywają wśród nadbrzeżnych zarośli i drzew, co czyni je trudnymi do zauważenia mimo, iż jest to gatunek pospolity.

 
Rzeka Świder, w okolicy miejscowości Świder na Mazowszu (UTM EC17), w lipcowym słońcu.
(foto Michał Kaczorowski)
Rzeka Warta w okolicy miejscowości Ląd (UTM XT98).
(foto Grzegorz Tończyk)

 
Nad rzeką Brynicą (UTM CA67) Szymon Kubik fotografował gadziogłówki Gomphus vulgatissimus 23 maja 2010 r.
(foto Szymon Kubik)
Jeden ze zbiorników żwirowni w Międzyrzecu Podlaskim (UTM FC25). Zbiornik ten ma żwirowe, jeszcze niezamulone dno, co najwyraźniej gadziogłówkom odpowiada. Występowały tu gadziogłowki i ich larwy, co świadczy o rozwoju gadziogłówek pospolitych w tym miejscu.
(foto Piotr Mikołajczuk)

 
Stawy na Mydlnikach w Krakowie (UTM DA14).
(foto Marek Gryboś)
Starorzecze rzeki Bobrzy, Pietraszki (UTM DB63), Kielce .
(foto Mariusz Gwardjan)

 
Rzeka Szeszupa przepływająca przez jezioro Pobondzie (UTM FF21) na Suwalszczyźnie.
(foto Paweł Buczyński)
Rzeka Olszanka stanowisko ok. 100 metrów poniżej wodospadu, Uherce Mineralne koło Leska (UTM FV08), woj. podkarpackie.
(foto Andrzej Kucharski)

 
Samiec
 
Ten młody samiec Gomphus vulgatissimus sfotografowany był 24 maja 2005 r. w Dobrym Lesie (UTM EE40).
Możemy tu zaobserwować charakterystyczne dla gadziogłówkowatych Gomphidae, szeroko rozstawione oczy i żółto-czarne ciało ze skomplikowanym rysunkiem. Tył głowy tej ważki jest czarny.
Odwłok, zwężony w obrębie segmentu trzeciego i rozszerzony na segmentach 7 i 8, wyposażony jest na końcu w niewielkie, czarne narządy analne. Segmenty 8-10 nie mają żółtej plamki na wierzchu, mają natomiast takie plamki po bokach. Na segmencie 2 występują żółte chitynowe uszka. Żółty kolor na ciele samców zielenieje z wiekiem.
Nogi ważki są całkowicie czarne, co jest ważną cechą tego gatunku.

(foto Henryk Brzóska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Nieco już zlatany samiec sfotografowany 2 lipca 2017 r. nad Liswartą w Parku Krajobrazowym Lasy nad Górną Liswartą (UTM CB42) koło Lisowa w powiecie lublinieckim. Tylne skrzydła samca mają charakterystyczny dla wszystkich samców rodziny Gomphidae „ząbek”.

(foto Robert Łuczak)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ten sam samiec sfotografowany 2 lipca 2017 r. nad Liswartą widziany z boku.

(foto Robert Łuczak)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To młody samiec sfotografowany przez Szymona Kubika, 23 maja 2010 r. nad Brynicą na Górnym Śląsku (UTM CA67). To naprawdę pięknie ubarwiona ważka, a ostro skontrastowany żółty i czarny rysunek, występujący u młodych osobników, jest widoczny z daleka.

(foto Szymon Kubik)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Widzimy tu „twarz” Gomphus vulgatissimus. Czoło ważki jest żółte, szew pomiędzy czołem a nadustkiem jest wyraźny, zaznaczony czarną linią. Również nadustek (clypeus) i górna warga (labrum) są podkreślone czarnymi liniami.

(foto Robert Łuczak)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
„Twarz” starej ważki ma wyraźnie zszarzałe barwy i uszkodzenia na czole.

(foto Robert Łuczak)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tył głowy, szyja i przedplecze ważki sfotografowanej 5 maja 2014 roku nad cieniutkim kanałkiem na warszawskiej Białołęce (UTM DC99/EC09). Widoczne na zdjęciu wyrostki, występujące na przedpleczu i szyi, służą do unieruchomienia zwykle bardzo ruchliwej głowy (patrz Budowa ważki)

(foto Teresa Stolarczyk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Sam koniec odwłoka jest silnie rozszerzony, najszerszy na ósmym segmencie, na dziewiątym znowu się zwęża. Segment dziesiąty jest wyposażony w ostro zakończone narządy analne. Dolne (wewnętrzne) są podobnej długości jak górne (zewnętrzne), jedne i drugie są czarne.

(foto Szymon Kubik)
 
Koniec odwłoka samca od spodu, widzimy tu czarne narządy analne i pierwotny aparat kopulacyjny.

(foto Robert Łuczak)
 
To najwyrażniej sporo starszy samiec Gomphus vulgatissimus, sfotografowany przez Piotra w Międzyrzecu Podlaskim (UTM FC25), na jego wiek wskazuje szarozielony kolor ważki. Tylko znaki na bokach ostatnich segmentów odwłoka i szyja ważki pozostały żółte. Oczy również stały się zielone.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na powiększeniu widzimy trójkąt analny lewego skrzydła, u tego gatunku trójkąty analne są co najmniej czterokomórkowe — tu występuje pięć komórek. Tylne skrzydła samca mają charakterystyczny dla wszystkich samców rodziny Gomphidae „ząbek”.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
 
Samica
 
Samica Gomphus vulgatissimus opuściła właśnie wylinkę. Zdjęcie zrobione 16 maja 2016 r. nad rzeką Osobłogą koło Racławic Śląskich (UTM XR97).

(foto Michał Wolny)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Młoda samica Gomphus vulgatissimus sfotografowana została w Dobrym Lesie 10 (UTM EE40) czerwca 2004 roku.
Żółto-czarny rysunek na jej ciele jest bardzo podobny, jak u samca. Odwłok nie jest przewężony, ale podobnie, jak u samców, rozszerzony na końcu, ostatnie segmenty odwłoka i narządy analne samicy są z wierzchu czarne. Nogi w całości czarne, widoczny tu na nich pasek jest tylko odbiciem światła.

(foto Henryk Brzóska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta sama samica z rozpostartymi skrzydłami — demonstruje zaokrąglony kształt tylnego skrzydła.

(foto Henryk Brzóska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Młoda samica sfotografowana nad mazowiecką rzeką Świder w okolicach ujścia do Wisły (UTM EC17) 6 lipca 2008 roku.

(foto Michał Kaczorowski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
I jeszcze jedna młoda samica sfotografowana na warszawskiej Białołęce.

(foto Teresa Stolarczyk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
17 czerwca 2022 r. młoda samica sfotografowana nad Liswartą w Parku Krajobrazowym Lasy nad Górną Liswartą (UTM CB42)

(foto Robert Łuczak)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta sama samica widziana z boku.

(foto Robert Łuczak)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Zdjęcie z Międzyrzeca Podlaskiego (UTM FC25). Ta samica jest starsza od pokazanych powyżej, dojrzała, zzieleniała i zszarzała.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na zdjęciu tej samicy widzimy rzecz ważną — pokładełko na spodzie 8 segmentu odwłoka. Nie jest ono bardzo duże, ale ostre i odstające nieco od tułowia.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Zachowania rozrodcze
 
Kopulująca para, 27 maja 2012 r. nad brzegiem rzeczki Płocicznej (UTM WU69), koło jeziora Płociczno, w Drawieńskim Parku Narodowym.

(foto Karol Frąckowiak)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tandem napotkany 8 czerwca 2022 r. po zachodniej stronie Mińska Mazowieckiego, w odległości ok. 200 m od rzeki Srebrnej na łące, którą miejscowi nazywają Pompka (UTM EC38).

(foto Witold Chróścik)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
12 czerwca 2022 r. przy leśnej drodze koło wsi Brodziaki (UTM FA29) w pobliżu rzeczki Czarna Łada w pow. biłgorajskim. Po bliższym przyjrzeniu okazuje się, że ta para to dwa samce, oba mają takie same narządy analne i charakterystyczny „ząbek” na tylnym skrzydle.

(foto Agnieszka Tańczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Larwa/wylinka
 
Larwa Gomphus vulgatissimus złowiona 14 kwietnia 2010 r. w pokazanym na wstępie, eksploatowanym zbiorniku żwirowni w Międzyrzecu Podlaskim. Zbiornik ten w miejscu odłowu ma niezamulone, żwirowe dno — co powoduje, że lubiące się zagrzebywać larwy są dość czyste. Zdjęcie wykonane zostało w akwarium z podłożonym pod dno mchem torfowcem.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta sama larwa, co wyżej.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Larwa G. vulgatissimus złowiona 16 maja 2016 r. w rzece Osobłoga koło Racławic Śląskich, (UTM: XR97). Przed sfotografowaniem larwa została wyczyszczona pędzelkiem.
Niewielkie kolce boczne występują na segmentach 6–9. Szerokość segmentu 9 jest dwa razy większa od długości, szerokość segmentu 10 jest prawie 3 razy większa od jego długości. Największa szerokość odwłoka wynosi 7–9 mm.

(foto Piotr Zabłocki)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

Klikając tu możemy porównać larwy obu gadziogłówek sfotografowane w tej samej pozycji. Wyświetlone (ruchome) zdjęcie S. flavipes można przesunąć tak, aby oba były obok siebie.

 
Ta sama larwa z Osobłogi. Odwłok nie posiada kolców grzbietowych. Skrzydła są ułożone równolegle.
Na goleniach przednich i środkowych odnóży występują wyraźne (zaznaczone strzałkami) ostrogi o długości co najmniej równej długości podstawnego członu stopy lub większej. Druga nasza gadziogłówka Stylurus flavipes nie ma ostróg na środkowych nogach, a te na przednich ma dużo mniejsze.

(foto Michał Wolny)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

Klikając tu możemy porównać larwy obu gadziogłówek sfotografowane w tej samej pozycji. Trzeba jednak „zgasić” poprzednie zdjęcie.
 
Charakterystyczne dla gadziogłówek Gomphus i Stylurus czułki — trzeci człon czułka, gęsto pokryty włoskami, jest cylindryczny i cieńszy od obydwu członów podstawnych.

Klikając tu możemy porównać larwy obu gadziogłówek sfotografowane w tej samej pozycji.


Oba zamieszczone wyżej zdjęcia i to, z którego wycięłam przedstawiony obok fragment pochodzą z blogu: http://dzialprzyrody.blogspot.com ... gadziogowka-pospolita-gomphus.html.
Ilustrują też projekt „Inwentaryzacje przyrodnicze kluczem do edukacji ekologicznej i ochrony bioróżnorodności w województwie opolskim” opisany na Facebooku
https://www.facebook.com/inwentaryzacjeprzyrodniczebioroznorodneopolskie/
Tu umieszczone zostały za aprobatą autorów.

(foto Michał Wolny)
 
Wylinka z kolekcji Bogusława Daraża.
Ta larwa żyła w rzece z mulistym dnem, co widać na zabrudzonym oskórku. Larwy spędzają całe dnie zakopane w mule, na powierzchnię wychodzą głównie w nocy, aby polować. Mimo zanieczyszczenia widać te same cechy, które opisane są przy zdjęciach żywej larwy. Nawet plamki na bokach odwłoka są tu widoczne.
Długość ciała wynosi 28–32 mm. Larwa ma skrzydła ułożone równolegle, natomiast wylinki mają skrzydła rozwarte.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Bródka tej samej wylinki, co wyżej. Długość bródki w przybliżeniu równa jest jej szerokości, lub nieznacznie od niej większa. Jest znacznie szersza niż bródka Stylurus flavipes tu na zdjęciu jeszcze nazwanej starą nazwą Gomphus flavipespatrz tu — wyświetlone zdjęcie można przesunąć tak, aby oba były obok siebie.
Porównując zdjęcia obu gadziogłówek widzimy też różnicę w długości ostrogi na przedniej nodze.

(foto Andrzej Kucharski)
 
15 maja 2012 r. w Brzeszczach (UTM CA64) — wylinki Gomphus vulgatissimus.

(foto Jakub Liberski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.


Galeria zdjęć

 
20 maja 2007 r. w dolinie Brdy (UTM XV75). Larwa dążąca ku miejscu przeobrażenia.
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samiec. 30 czerwca 2009 r. nad jeziorem Pobondzie na Suwalszczyźnie (UTM FF21).
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Samica. 9 czerwca 2007 r. na Suwalszczyźnie.
(foto Antoni W. Wysowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samica ze wspaniałym, kolorowym daniem obiadowym, w postaci niedźwiedziówki — krasnopani poziomkówki Calimorpha dominula — 21 czerwca 2007 roku, na łące nad rzeką Leniwą (UTM EB19), w Puszczy Kozienickiej (w sąsiedztwie miejscowości Lewaszówka).
(foto Marek Miłkowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Samiec nad rzeką Olszanką w Uhercach Mineralnych (UTM FV09), w woj. podkarpackim. Zdjęcie wykonano 2 lipca 2012 roku.
(foto Andrzej Kucharski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samiec. 1 czerwca 2009 r. w Ustrzykach Górnych (UTM FV24).
(foto Krzysztof Szpiech)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.