Szablak przepasany (górski)
Sympetrum pedemontanum


Rozmiary: Długość ciała Sympetrum pedemontanum nie przekracza 32 mm
Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 55 mm
Czas występowania
imagines:
Od początku VII do końca X
Obszar występowania: Sympetrum pedemontanum spotykamy w całym kraju, niemniej jest to gatunek rozproszony, o zróżnicowanej częstości występowania. Nie występuje w partiach gór powyżej 537 m n.p.m. — patrz mapka .
 
 

NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Samica
Zachowania rozrodcze
Galeria zdjęć

Zdjęcia: Paweł Buczyński
Jarosław Bury
Bogusława Jankowska
Michał Kaczorowski
Sabina Kaszak
Jakub Liberski
Piotr Mikołajczuk
Tomasz Olbrycht
Sławomir Pawlak
Tomasz Piecuch
Ewa Rauner-Bułczyńska
Agnieszka Tańczuk
Piotr Zabłocki
Tekst: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Sympetrum pedemontanum w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce

1 — obszar występowania

2 — obszar poza zasięgiem występowania

3 — punkty, w których wykonano zdjęcia:
PBu — Paweł Buczyński — Jakunowo na Mazurach, Lubelszczyzna
JB — Jarosław Bury — Barwinek, Beskid Niski
BJ — Bogusława Jankowska — Kozi Bród w ok. Jaworzna woj. śląskie
MK — Michał Kaczorowski — Truskaw, Puszcza Kampinoska
SKa — Sabina Kaszak — Rezerwat Mewia Łacha przy Ujściu Wisły
JL — Jakub Liberski — Kozi Bród w okolicy Jaworzna
PM — Piotr Mikołajczuk — okolice Międzyrzeca Podlaskiego
TO — Tomasz Olbrycht — Tylawa koło Barwinka w Beskidzie Niskim
SP — Sławomir Pawlak — Mieleszynek w powiecie wieruszowskim, w woj. łódzkim
TP — Tomasz Piecuch — Talary nad Obrą pow. gostyński
ERB — Ewa Rauner-Bułczyńska — Puławy w woj. lubelskim
AT — Agnieszka Tańczuk — Puławy w woj. lubelskim
PZ — Piotr Zabłocki — Grabówka woj. opolskie, Kozi Bród woj. śląskie
 
 
Biotop
Sympetrum pedemontanum to gatunek, występujący w małych skupieniach, nielicznie i lokalnie, na terenie niemal całej Polski, częściej we wschodniej części kraju. Najrzadszy na południowym zachodzie. Szablaki te obserwować można szczególnie nad rowami melioracyjnymi i kanałami płynącymi powoli wśród nasłonecznionych łąk, ale również nad międzyjeziornymi przepływami. Zdarza się je spotykać też nad płytkimi wodami stojącymi z niezbyt gęstą roślinnością. Dawna jego polska nazwa gatunkowa — górski — była myląca, gdyż właśnie w górach najtrudniej tego szablaka spotkać. Na Górnym Śląsku (w latach 1966-2009) odnotowano wyraźny spadek liczby stanowisk dla gatunku pomiędzy okresem historycznym i współczesnym.
 
 
W 2009 r. nad wypełnionymi wodą opadową obniżeniami, wygniecionymi gąsienicami koparek podczas eksploatacji żwirowni koło Międzyrzeca Podlaskiego (UTM FC25) — udało się zrobić kilkadziesiąt zdjęć szablaków przepasanych. Występowały tam dość licznie. Jednak brak potwierdzenia rozwoju oraz brak obserwacji zachowań rozrodczych może świadczyć o tym, że wszystkie osobniki, z resztą same samce, to osobniki zaleciałe z okolicznych cieków. Możliwe, że ważka ta rozwija się gdzieś niedaleko, najpewniej w śródłąkowych kanałach.
(foto Piotr Mikołajczuk)
8 sierpnia 2010 r. na łące, nad Kozim Brodem w okolicy Jaworzna (UTM CA76), zarejestrowana została pierwsza — po 25 latach niewidzenia — samica S. pedemontanum. W następnym roku B. Jankowska fotografowała tam licznie występujące samce i samice.
(foto Jakub Liberski)

 
W drugiej połowie sierpnia 2009 r. Sabina Kaszak fotografowała młodego samca szablaka przepasanego w Rezerwacie Mewia Łacha przy Ujściu Wisły. Ważkę spotkała w środowisku nadbrzeżnej roślinności — traw wydmowych i wierzby.
Rezerwat Mewia Łacha (UTM CF62) jest rezerwatem ptasim. Po rezerwacie nie wolno poruszać się swobodnie w okresie lęgowym ptaków, czyli od 15.IV do 15.VIII.
(mapa — Geoportal)
Rzeka Węgorapa w Jakunowie (UTM EF41) na Mazurach w pow. węgorzewskim.
(foto Paweł Buczyński)

 
Kanał Zaborowski koło Truskawia (UTM DC89) na wschodnim obrzeżu Puszczy Kampinoskiej i położone nad nim Mokre Łąki.
(foto Michał Kaczorowski)
Kanał Wieprz-Krzna koło wsi Szpica (UTM FB48) w woj. lubelskim, w pow. łęczyńskim, w gm. Puchaczów.
(foto Paweł Buczyński)

 
Kanał w Dorohuczy (UTM FB46), w woj. lubelskim, w pow. świdnickim, w gm. Trawniki.
(foto Paweł Buczyński)
Kanał Wieprz-Krzna koło kolonii Zgniła Struga (UTM FB47), w woj. lubelskim, w pow. łęczyńskim, w gm. Milejów.
(foto Paweł Buczyński)

 
Piaskownia Grabówka (UTM CA07), w woj. opolskim, w pow. Kędzierzyn–Kożle, w gm. Bierawa. Tu 13 lipca 2011 roku obserwowano S. pedemontanum, które być może zaleciały znad pobliskich cieków — Zabłocki P., Wolny M. 2012. Materiały do poznania niektórych chronionych, rzadkich i interesujących ważek (Insecta: Odonata) Śląska. Opolski Rocznik Muzealny, 19: 9–48.
(foto Piotr Zabłocki)
Stawy rybne, częściowo porośnięte trzciną, otoczone zadrzewieniami olchowymi i polami. Mieleszynek (UTM CB08), w pow. wieruszowskim. Tu 6 września 2008 r. zarejestrowano obecność samca S. pedemontanum wśród trzcin na grobli.
(foto Sławomir Pawlak)

 
Rzeka Obra w Talarach (UTM XT45) w powiecie gostyńskim, w Wielkopolsce.
(foto Tomasz Piecuch)
Rzeka Obra w Talarach (UTM XT45) w powiecie gostyńskim, w Wielkopolsce.
(foto Tomasz Piecuch)

 
Samiec
 
Młody samiec Sympetrum pedemontanum sfotografowany 17 lipca 2021 r. koło stacji Puławy-Chemia (UTM EB69) nieopodal rzeki Kurówki.

(foto Agnieszka Tańczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Młody samiec Sympetrum pedemontanum również napotkany w pobliżu rzeki Kurówki w Puławach w dniu 17 lipca 2021 r.

(foto Agnieszka Tańczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Młody samiec Sympetrum pedemontanum sfotografowany w drugiej połowie sierpnia przy ujściu Wisły. Jest jeszcze niewybarwiony, ma pomarańczowy odwłok, jasny tułów i białe pterostigmy. Wygląda tak, jak samica — jednak różnią go od niej haczykowate narządy analne.

(foto Sabina Kaszak)
 
Najbardziej charakterystyczną cechą Sympetrum pedemontanum są brązowe przepaski biegnące nieco ukośnie przez wszystkie skrzydła przed pterostigmą. Przepaski te występują u obu płci. U dojrzałych samców pterostigmy są czerwone, u młodych białe. Ten samiec sfotografowany został w Puławach nad rzeką Kurówką 17 lipca 2021 r.

(foto Agnieszka Tańczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tego samca też sfotografowano 17 lipca 1921 r. nad Kurówką w Puławach.

(foto Agnieszka Tańczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
I jeszcze jeden piękny samiec sfotografowany 6 sierpnia 2019 roku w Puławach.

(foto Ewa Rauner-Bułczyńska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tuż za przepaskami, w kierunku szczytów skrzydeł, znajdują się duże, u samców czerwone, pterostigmy. Samice i młode samce mają pterostigmy białe lub kremowe. Skrzydła Sympetrum pedemontanum mają niewielkie zażółcenia u nasady tylnej pary.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Znaczna część żyłek w skrzydłach jest jasnej, żółtawej barwy.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Odwłok dojrzałych samców jest jednolicie czerwony. Jest to głęboka czerwień z nieco malinowym odcieniem. Z góry nie widać wyraźnych czarnych znaków (które widać u osobników młodych i u samic) i jeśli znajdują się one jeszcze na ostatnich segmentach, to mają najczęściej rozmyte kontury. Narządy analne u młodych osobników są białe, później żółtawe, a w następnie czerwone, w końcu z wiekiem czerniejące.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Czoło dojrzałych samców jest czerwone. Z boku odwłoka na 8 i 9 segmencie widzimy czarne znaki.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Boczna krawędź każdego z segmentów jest ostra i podkreśla ją jeszcze cieniutka czarna linia. Narządy analne są czerwone, czerniejące od spodu.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tułów samca Sympetrum pedemontanum jest ciemnobrązowy, z boku nieco czerwonawy. Szwy nie są widoczne.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Nogi tego szablaka są całkowicie czarne, a widoczne tu jasne „pasy” są tylko efektem odbicia światła.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Czoło jest czerwone, a oczy brązowe. Między czołem a okiem widać wyraźny, czarny szew.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Narządy analne młodego samca.

(foto Agnieszka Tańczuk)
 
 
Samica
 
To pierwsza na tej stronie, sfotografowana przez Jarosława Burego, samica Sympetrum pedemontanum — co łatwo poznać po samiczych narządach analnych. Cała widoczna na tym zdjęciu reszta ciała nie różni się wiele od młodego, niewybarwionego jeszcze, samca pokazanego na początku.
Autor zdjęcia spotkał tę ważkę 1 sierpnia 2010 r. w Beskidzie Niskim w okolicy Barwinka na wysokości blisko 550 m n.p.m., a więc w położeniu pod względem wysokości maksymalnym. W okolicy znajduje się mały staw; górski, rwący potok oraz przydrożne rowy z sączącą się wodą.
W odróżnieniu od samców, które nie mają ostro zarysowanych czarnych znaków na odwłoku, samice mają wyraźne, czarne punkty na segmentach 8 i 9. Na tym zdjęciu widzimy też ciemniejszą linię biegnącą środkiem odwłoka po jego grzbietowej stronie.

(foto Jarosław Bury)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica sfotografowana 8 sierpnia 2010 r. w okolicach Koziego Brodu na Górnym Śląsku. Przysłał ją Jakub Liberski i otrzymałam ją tego samego dnia, co zdjęcie zamieszczone wyżej.
Możemy na tym zdjęciu zaobserwować żółte boki tułowia, kontrastujące z brązowymi tergitami po stronie grzbietowej. W tym samym, jasnym kolorze jest czoło samicy. Oczy są brązowo-zielone. Skrzydła samic mają takie same brązowe pasy, jak u samców. Natomiast pterostigmy są u samic zawsze białe — niezależnie od wieku.

(foto Jakub Liberski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica napotkana 17 lipca 2021 r. w okolicach stacji kolejowej Puławy-Chemia (UTM EB69).

(foto Agnieszka Tańczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica sfotografowana nad Kozim Brodem koło Ciężkowic (UTM: CA86) w woj. śląskim 17 września 2014 roku. Ta samica ma wyraźnie czerwone pterostigmy, czerwonawe boki tułowia i odwłok — jest to samica androchromatyczna. Jeszcze jedno jej zdjęcie znajdziemy poniżej w galerii. Samice androchromatyczne spotykamy bardzo rzadko.

(foto Piotr Zabłocki)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica sfotografowana 4 sierpnia 2013 r. w Tylawie koło Barwinka w Beskidzie Niskim. Możemy tu przyjrzeć się skrzydłom z dużymi, białymi pterostigmami i ciemnymi pasami.

(foto Tomasz Olbrycht)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta sama samica, co wyżej — tym razem z przodu. Czoło samicy ma barwę żółtą.

(foto Tomasz Olbrycht)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica napotkana 17 sierpnia 2016 roku koło wsi Szpica (UTM FB48) w gm. Puchaczów, pow. Łęczna, woj. lubelskie.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica sfotografowana 17 sierpnia 2016 roku koło wsi Zgniła Struga (UTM FB47) w gm. Milejów, pow. Łęczna, woj. lubelskie.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Narządy analne samicy.

(foto Agnieszka Tańczuk)
 
 
Zachowania rozrodcze
 
12 sierpnia 2007 r. — tandem szablaków przepasanych Sympetrum pedemontanum nad rzeką Węgorapą, w okolicy Jakunowa na Mazurach.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
17 lipca 2021 r. — ten tandem Sympetrum pedemontanum napotkano nad rzeką Kurówką w Puławach.

(foto Agnieszka Tańczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
11 sierpnia 2019 r. — nad rzeką Kurówką w Puławach.

(foto Ewa Rauner-Bułczyńska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
3 sierpnia 2019 r. — kopulująca para Sympetrum pedemontanum napotkana w Puławach.

(foto Ewa Rauner-Bułczyńska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
3 sierpnia 2019 r. — kolwejna kopulująca para z Puław.

(foto Ewa Rauner-Bułczyńska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
24 lipca 2021 r. w Puławach — tandem Sympetrum pedemontanum podczas zrzucania jaj na powierzchnię wody.

(foto Ewa Rauner-Bułczyńska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Galeria zdjęć

 
Samiec S. pedemontanum — 6 sierpnia 2011 roku Kozi Bród koło Jaworzna.
(foto Bogusława Jankowska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Młody samiec S. pedemontanum — 6 sierpnia 2011 roku Kozi Bród koło Jaworzna.
(foto Bogusława Jankowska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Młody samiec S. pedemontanum — 6 sierpnia 2011 roku Kozi Bród koło Jaworzna.
(foto Bogusława Jankowska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samica — 9 sierpnia 2008 roku Dorohucza na Lubelszczyźnie.
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Młody samiec — 21 sierpnia 2011 roku na podmokłych łąkach w okolicy Truskawia, na skraju Puszczu Kampinoskiej.
(foto Michał Kaczorowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Młody samiec — 21 sierpnia 2011 roku na podmokłych łąkach w okolicy Truskawia, na skraju Puszczu Kampinoskiej.
(foto Michał Kaczorowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Tu widzimy szablaka osłaniającego się skrzydłami przed chłodem. W tej pozycji przepaski na skrzydłach są prawie niewidoczne.
(foto Piotr Mikołajczuk)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samiec sfotografowany 4 sierpnia 2013 r. w Tylawie koło Barwinka w Beskidzie Niskim.
(foto Tomasz Olbrycht)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Dojrzały samiec napotkany nad Kozim Brodem koło Ciężkowic (UTM: CA86) w woj. śląskim 17 września 2014 roku.
(foto Piotr Zabłocki)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samica znad Koziego Brodu. Samica ta ma czerwone pterostigmy (jak dojrzały samiec) i ciemniejszy niż inne samice (czerwonawy) odwłok — jest to samica androchromaryczna.
(foto Piotr Zabłocki)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Młody samiec napotkany 17 lipca 2009 roku w Talarach nad Obrą (UTM XT45) w powiecie gostyńskim, w Wielkopolsce.
(foto Tomasz Piecuch)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samica sfotografowana 2 sierpnia 2012 roku również w Talarach nad Obrą. Autor zdjęć wraz z Przemysławem Żurawlewem opisali obserwację w artykule w „Odonatrix”.
(foto Tomasz Piecuch)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Jeszcze jeden samiec napotkany 2 sierpnia 2012 roku w Talarach nad Obrą .
(foto Tomasz Piecuch)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samiec napotkany 6 września 2008 r. w Mieleszynku, w pow. wieruszowskim, w woj. łódzkim. Obserwację opisano w artykule w „Odonatrix”.
(foto Sławomir Pawlak)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.


Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.

Porównanie szablaków spotykanych w Polsce można obejrzeć na stronie: SZABLAK SYMPETRUM.