Miedziopierś Somatochlora



To opracowanie ma na celu wykazanie cech wspólnych rodzaju miedziopierś Somatochlora i zasadniczych różnic, występujących u czterech spotykanych w Polsce gatunków należących do tego rodzaju.

           
Rodzina Szklarkowate Cordulidae
  Rodzaj Miedziopierś Somatochlora
    Gatunki Miedziopierś metaliczna Somatochlora metallica
zasiedla wody stojące i płynące różnych typów. Jest ważką pospolitą i szeroko rozprzestrzenioną. Lubi wody zacienione drzewami.
    Miedziopierś żółtoplama Somatochlora flavomaculata
zasiedla wody stojące, są to głównie torfowiska niskie, rzadziej sfagnowe. Występuje również nad bagnistymi obrzeżami jezior, nad oczkami i bagnami śródleśnymi z dużą ilością turzyc, rzadziej nad rowami śródłąkowymi. Jest ważką szeroko rozprzestrzenioną, co wcale nie oznacza, że pospolitą. Niespotykana w górach i na pogórzu.
    Miedziopierś północna Somatochlora arctica
zasiedla szczególnie chętnie śródleśne torfowiska wysokie. Gatunek trudny do wykrycia. Larwy rozwijają się w niewielkich zbiornikach torfowiskowych, zwykle o powierzchni mniejszej niż 1 m2 — w oczkach wodnych zawieszonych w ple sfagnowym, zalanych dolinkach między kępami torfowców, rozlewiskach na okrajkach torfowisk wysokich, rzadziej starych rowach melioracyjnych lub dołach potorfowych. Jest gatunkiem chronionym w Polsce prawem, a ponadto znajdującym się na Czerwonej Liście jako gatunek bardzo wysokiego ryzyka (EN — Endangered), a w Czerwonej Księdze jako gatunek wysokiego ryzyka (VU — Vulnerable).
    Miedziopierś górska Somatochlora alpestris
występuje na górskich torfowiskach wysokich w drobnych kałużach sfagnowych (0,5-2 m2), niekiedy większych, o charakterze młak, rzadziej w małych stawkach o brzegach porośniętych przez mchy z rodzaju Sphagnum i turzycę bagienną Carex limosa. W zasadzie występuje powyżej 1000 m n.p.m., jednak w Sudetach, przy wyraźnie obniżonych piętrach roślinności i większym niż w Tatrach zatorfieniu, już od 820 m — w Górach Izerskich i jeszcze niżej — na wysokości 750–760 m — w Górach Bystrzyckich (Mielewczyk, 1969), najniżej zaś na torfowisku koło Czarnego Dunajca — 600 m (Fudakowski, 1932). Jest gatunkiem chronionym w Polsce prawem, a ponadto znajdującym się na Czerwonej Liście jako gatunek niskiego ryzyka (NT – Near Threatened) — jednak bliski zagrożenia, a w Czerwonej Księdze jako gatunek bardzo wysokiego ryzyka (EN – Endangered).

NA SKRÓTY
Biotop
Cechy wspólne
Różnice

Tekst i tablice poglądowe: Ewa Miłaczewska
Zdjęcia: Szymon Bzoma
Wiaczesław Michalczuk
Piotr Mikołajczuk
Ewa Miłaczewska
Jarosław Wenta
Michał Wolny
Piotr Zabłocki
© Ewa Miłaczewska

 

Biotop
Właściwie wszystkie gatunki miedziopiersi lubią tereny torfowisk lub podobne: bagniska, oczka leśne, jeziora o bagnistych brzegach. Najmniej wymagająca i tym samym wszędobylska jest miedziopierś metaliczna Somatochlora metallica. Znacznie bardziej wymagające są miedziopierś północna Somatochlora arctica, a zwłaszcza miedziopierś górska Somatochlora arctica.
 
Użytek ekologiczny Brzoza. Staw Stara Brzoza, w Parku Krajobrazowym Lasy nad Górną Liswartą, niedaleko Częstochowy. Somatochlora flavomaculata zasiedla bagniste obrzeża tego stawu.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Torfowisko koło miejscowości Jacków Ogród gm. Narol na Lubelszczyźnie (nowe stanowisko) — siedlisko znajduje się na Roztoczu. W Puszczy Solskiej miejsca takie zazwyczaj są torfowiskami wysokimi, pozbawionymi oczek wodnych. Wiaczesław Michalczuk obserwował tu 10 lipca 2010 r. Somatochlora arctica obojga płci, a samice były bardzo zainteresowane jego obecnością, a raczej pozostawionymi przez niego śladami w torfie, gdzie szybko pojawiała się woda. W tak powstałe kałuże składały jaja, co można obejrzeć na nakręconych przez niego filmikach:
http://www.youtube.com/watch?v=j1gaSiWCquI
http://www.youtube.com/watch?v=W-oXuCPFGws
http://www.youtube.com/watch?v=50TIaRLUr70

(foto Wiaczesław Michalczuk)
 
2 sierpnia 2011 r. Równia pod Śnieżką. Na Równi (1350–1450 m n.p.m.) występuje torfowisko wysokie ze sfagnowcami i turzycami bagiennymi Carex limosa. Znajduje się tu kilkadzięsiąt zbiorniczków (pow. od 1 do kilkunastu m²) zasilanych głównie wodą roztopową. Ważki te lubią płytkie, niezacienione, szybko nagrzewajace się zbiorniczki w chłodnych, górskich okolicach.

(foto Piotr Zabłocki)
 

Cechy wspólne
Wszystkie Somatochlora mają zielone tułowia i odwłoki o metalicznym blasku. Kolory są jaśniejsze za młodu, z wiekiem ciemnieją i tracą blask. Oczy młodych osobników są brązowe, u dojrzałych i starych ważek stają się szmaragdowozielone. Czoła są metalicznie zielone z żółtymi plamkami.
 
 
Różnice
 
Głowy
Głowy poszczególnych Somatochlora różnią się przede wszystkim kształtem żółtych plamek na zielonych, metalicznie połyskujących czołach tych ważek.
S. metallica ma plamki po bokach czoła niemal zupełnie stykające się pod spodem. Dzieli je jedynie cienka ciemna linia pionowa.
S. flavomaculata ma plamki trójkątne zachodzące pod spód czoła lecz nie stykające się ze sobą.
S. arctica ma plamki połączone ze sobą pod zielonym czołem bez żadnej przerwy między nimi.
S. alpestris natomiast ma tylko niewielkie plamki po bokach, nie zachodzą one pod spód czoła.

Na nadustku występują również żółte plamki o nieco różnym u poszczególnych gatunków kształcie. Warga górna jest zawsze zielona, a żuwaczki zawsze żółte.

Boki tułowia
Nie posiadają specjalnie wyrózniających cech, warto jednak przyjrzeć się kopulatorom na zestawieniu poniżej — zwłaszcza w powiększeniu.

Odwłoki samców
Wszystkie Somatochlora mają odwłoki metalicznie zielone, przewężone na trzecim segmencie. Dalej odwłoki rozszerzają się i mają zróżnicowane kształty. Najbardziej charakterystyczny jest odwłok S. flavomaculata, który jest najsmuklejszy i posiada żółte, trójkątne plamki po bokach segmentów.

(foto: Szymon Bzoma, Wiaczesław Michalczuk, Piotr Mikołajczuk, Ewa Miłaczewska, Jarosław Wenta, Michał Wolny, Piotr Zabłocki, głowa S. arctica to rysunek pochodzący z książki Dijkstra K.-D., Lewington R., 2006 — Field Guide to the Dragonflies of Britain and Europe)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Skrzydła
S. metallica — pomiędzy nasadą przedniego skrzydła, a trójkątem środkowym występuje 1 żyłka poprzeczna (2 pólka).
S. flavomaculata — jak wyżej.
S. arctica — jak wyżej.
S. alpestris — pomiędzy nasadą przedniego skrzydła, a trójkątem środkowym występują 2 żyłki poprzeczne (3 pólka). Tylko u tej jednej miedziopiersi.

(foto: Ewa Miłaczewska, Andrzej Kucharski, Jarosław Wenta, Piotr Zabłocki)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Wtórny aparat kopulacyjny
S. metallica — kopulator cienki, długi, żółty.
S. flavomaculata — kopulator szeroki, żółty.
S. arctica — kopulator stosunkowo niewielki żółto-zielony.
S. alpestris — kopulator niewielki całkowicie zielony.

(foto: Wiaczesław Michalczuk, Piotr Mikołajczuk, Ewa Miłaczewska, Piotr Zabłocki)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Narządy analne samców
S. metallica ma nieco kanciaste narządy analne, w widoku z boku i górne i dolne zagięte do wierzchu.
S. flavomaculata ma narządy analne smuklejsze od poprzednierj ważki, mniej zawinięte do góry, z wyraźnym ząbkiem u podstawy narządów górnych.
S. arctica ma narzady w widoku z góry w kształcie zaokrąglonych cęgów, zaś w widoku z boku narządy górne są proste, z wyraźnymi trzema ząbkami od spodu.
S. alpestris ma narządy masywne i kanciaste, górne o mocno podwiniętych do wierzchu końcach.

U samic
Od niemal identycznych u samic Somatochlora narządów analnych ważniejsze przy oznaczaniu są plamki na pierwszych segmentach odwłoka.
S. metallica ma dwie małe żółte plamki na bokach tuż poniżej żółtej cienkiej obrączki u podstawy trzeciego segmentu.
S. flavomaculata ma trójkątne, żółte plamki po bokach wszystkich segmentów.
S. arctica ma dwie prostokątne plamki na segmencie trzecim, tuż poniżej żółtej, niedomkniętej obrączki.
S. alpestris ma tylko dwie białawe obrączki na obu końcach trzeciego segmentu.

Ponadto występują różnice w wielkości i kształcie pokładełek, spośród których najbardziej wyróżnia się pokładełko S. metallica. Jest ono duże, ostre i odstawione od odwłoka pod kątem prostym. Ponadto ważka ta przy składaniu jaj zadziera do góry narządy analne, czego tak wyraźnie nie robią inne Somatochlora.

(foto: Szymon Bzoma, Wiaczesław Michalczuk, Ewa Miłaczewska, Jarosław Wenta, Michał Wolny, Piotr Zabłocki)
 
 

Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronach: SŁOWNIK, BUDOWA WAŻKI lub ZACHOWANIA WAŻEK.

Porównanie Corduliidae można obejrzeć na stronie: SZKLARKOWATE CORDULIIDAE.