Lecicha mała
Orthetrum coerulescens


Rozmiary: Długość ciała Orthetrum coerulescens wynosi 36-45 mm
Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 68 mm
Czas występowania
imagines:
Od początku V do końca VIII
Obszar występowania: Orthetrum coerulescens to gatunek związany głównie z Polską południową (do wys. 650 m n.p.m.) i częściowo środkową, zalatujący czasem na obszary północne kraju
Ochrona: Ważka znajduje się na Czerwonej Liście Zwierząt
 
 

   
NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Samica
Zachowania rozrodcze
Larwa/wylinka
Galeria zdjęć

Zdjęcia: Paweł Buczyński
Piotr Cuber
Bogusława Jankowska
Adam Kuńka
Krzysztof Lewandowski
Jakub Liberski
Wiaczesław Michalczuk
Ewa Miłaczewska
Alicja Miszta
Maria Wiszniowska
Przemysław Żurawlew
Tekst: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Orthetrum coerulescens w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce

1 — stabilny zasięg występowania

2 — zasięg potencjalny ze stwierdzonymi wystąpieniami efemerycznymi

3 — obszar poza zasięgiem występowania

4 — punkt, w którym wykonano zdjęcia:
PBu — Paweł Buczyński — Śniatycze i Średnie Małe woj. lubelskie
PC — Piotr Cuber — w pobliżu Pniowca i Tarnowskich Gór
BJ — Bogusława Jankowska — Kozi Bród w okolicy Jaworzna i Ciężkowic
AKu — Adam Kuńka — Swornica w woj. opolskim
KL — Krzysztof Lewandowski — Okolice Włocławka
JL — Jakub Liberski — Kozi Bród w okolicy Jaworzna i Ciężkowic
WM — Wiaczesław Michalczuk — Śniatycze i Średnie Duże woj. lubelskie
EM — Ewa Miłaczewska — Wola Polska, pow. Mińsk Mazowiecki
AM — Alicja Miszta — w pobliżu Pniowca i Tarnowskich Gór
AT — Agnieszka Tańczuk — Opole, kamieniołom Odra II
MWi — Maria Wiszniowska — Kozi Bród w Ciężkowicach
— Przemysław Żurawlew — okolice Kwilenia i Żbiki w powiecie Pleszew
 
 
Biotop
Orthetrum coerulescens jest gatunkiem umiarkowanie rozpowszechnionym, związany z południową częścią kraju, w pozostałej części jest zdecydowanie gatunkiem jeszcze rzadszym. Zasiedla małe, wolnopłynące wody, najczęściej rowy, małe strumienie, a także obszary źródliskowe i torfowiska niskie. Lubi wody umiarkowanie zarośnięte.

 
Kozi Bród w okolicy Jaworzna i Ciężkowic (UTM CA86), ten potok jest miejscem obserwacji wielu ważek. Występują tu liczne Orthetrum coerulescens i wiele innych gatunków. To jak najbardziej typowe środowisko występowania tych ważek.

(foto Jakub Liberski)
Jest to torfowisko koło Wody Granicznej w pobliżu Pniowca (UTM CA49) i Tarnowskich Gór. Woda Graniczna płynie od strony Miasteczka Śląskiego w kierunku Boruszowic i Hanuska, gdzie wpada do rzeki Stoła. Torfowisko znajduje się przy Wodzie Granicznej na wysokości Pniowca, w połowie drogi leśnej z Pniowca do Mikołeski. Zdjęcie przysłała Alicja Miszta, która zajmuje się monitoringiem ważek południowych w Polsce.

(foto Alicja Miszta)

 
Przemek Żurawlew zrobił swoje zdjęcia w końcu lipca i połowie sierpnia nad śródpolnym kanałem, gdy był on zarośnięty i po jego oczyszczeniu, a także nad gliniankami, wszystko w okolicy wsi Kwileń (UTM XT96) w powiecie pleszewskim, województwie wielkopolskim.

(foto Przemysław Żurawlew)
Swornica w północnej części woj. opolskiego między lasem, a mostem kolejowym (UTM YS12/BB82). Całkowicie zarośnięty szuwarem ciek śródłąkowy. Spotkano tu 11 lipca 2008 r. 16 terytorialnych samców i jednego młodocianego.

(foto Adam Kuńka)

 
Średnie Duże (UTM FB43) — siedlisko, na którym oprócz O.coerulescens spotykano również C. ornatum.

(foto Wiaczesław Michalczuk)
Ogólny widok stanowiska w Śniatyczach w dolinie Sieniochy (UTM FB71). Stanowisko to jest chronione od 2006 roku (w ostoi siedliskowej sieci Natura 2000 „Dolina Sieniochy” PLH060025), ze wzgledu na występowanie tam licznych, rzadkich i chronionych gatunków roślin — między innymi kilku gatunków storczyków. Oprócz O.coerulescens spotykano również C. ornatum.

(foto Wiaczesław Michalczuk)

 
Było to 28 lipca 2005 r. Nad naszym oczkiem wodnym w Woli Polskiej (UTM EC49) pow. Mińsk Mazowiecki, pojawił się gość niecodzienny — ważka rzadkiego gatunku — lecicha mała Orthetrum coerulescens. Niebieskiego samca zauważyłam siedzącego na pędzie situ.

(foto Ewa Miłaczewska)
Tuż obok, na granicy naszej działki rekreacyjnej znajduje się maksymalnie metrowej szerokości rów melioracyjny i to on raczej nadawałby się na ewentualne miejsce, którym mogłyby zainteresować się lecichy małe. Ale nigdy więcej ich tu nie widziałam.

(foto Ewa Miłaczewska)

 
Samiec
 
Samiec obserwowany przeze mnie w Woli Polskiej nad oczkiem wodnym był bardzo płochliwy. Siedział przez kilkanaście sekund na łodydze situ. Zrobiłam mu jedno znośne zdjęcie z odległości blisko metra. Wiedziałam dobrze co fotografuję, wiedziałam, że jest to lecicha mała — ważka rzadko spotykana, znajdująca się na Czerwonej Liście. I bardzo mi żal, że zrobiłam jej tylko to jedno w miarę wyraźne zdjęcie.

Widzimy tu, że odwłok samca jest całkowicie niebieski, niebieskie są też narządy analne. Niebieskie są jego oczy, a pterostigmy są jasne — kremowe.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Drugie zdjęcie, jak to się mówi „nie liczy się w towarzystwie”. Ale jednak coś ważnego na nim widać. Widać, że na tle brązowego tułowia występują jasne pasy. Jest to ważna cecha charakterystyczna.
Najdelikatniejsza, na jaką mogłam się zdobyć, próba zbliżenia wywołała natychmiastową ucieczkę. Samczyk błyskawicznie zniknął między drzewami. Była tam też samica, ale jeszcze wcześniej spłoszyła się i znikła. Nawet nie zdążyłam jej obejrzeć i raczej czułam niż stwierdziłam, że nie była to samica szablaka.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samiec złowiony nad ogrodowym oczkiem wodnym 10 sierpnia 2020 r. w Żbikach (UTM XT96) w powiecie pleszewskim.

(foto Przemysław Żurawlew)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Zupełnie młode samce są żółto-czarne, a woskowy nalot nadający odwłokowi nniebieski kolor rozwija się z wiekiem. Bardzo młody samiec Orthetrum coerulescens kolorem nie różni się od samicy. Jego płeć zdradza tylko kształt narządów analnych, które są proste, równoległe do siebie i dłuższe niż u samicy. Podobnie jak u samicy środkiem jego tułowia biegnie ciemna linia. Ta linia jest widoczna również w wieku dojrzałym. Zdjęcie wykonane nad Kozim Brodem 23 czerwca 2010 r.

(foto Jakub Liberski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tu, u ważki widocznej z boku, widzimy dwa jasne pasy na bokach tułowia. Nie są one tak niebieskie, jak na zdjęciu „mojego” samca z Woli Polskiej. Niemniej wszystkie inne cechy świadczą o tym, że jest to samiec Orthetrum coerulescens. Najpewniej jest nieco młodszy, o czym swiadczą żółte jeszcze boki trzech pierwszych segmentów odwłoka. Zdjęcie zrobiono 4 lipca 2009 roku.

(foto Piotr Cuber)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tego samca sfotografowała Alicja Miszta 12 lipca 2009 r. na torfowisku w okolicy Wody Granicznej koło Pniowca w pobliżu Tarnowskich Gór.

(foto Alicja Miszta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Obserwacja w naturalnym środowisku pozwala na wykonanie znacznie większej ilości zdjęć, przez co samo można z nich wybrać takie, na których widać cechy charakterystyczne. Tu widzimy całkowicie (wraz z narządami analnymi) niebieski odwłok samca Orthetrum coerulescens, bez czarnego koloru na jego końcu oraz niebieskie oczy, beżowe czoło i charakterystyczne dla gatunku jasne pasy na wierzchu tułowia. (12 lipca 2009 r.)

(foto Alicja Miszta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
W tym samym miejscu, 4 lipca 2009 roku, to wspaniałe zdjecie zrobił Piotr Cuber współpracujący z Alicją Misztą. Ciemne znaki na odwłoku tego samca Orthetrum coerulescens świadczą o tym, że zadbał on już o przedłużenie gatunku. Takie znaki — zadrapania na woskowym nalocie — zostawiają kolczaste odnóża samic — patrz Zachowania rozrodcze.
Widzimy tu też długie, jasne żółtawe pterostigmy oraz pojedynczy rząd pólek w obszarze Rspl — o czym będzie dalej.

(foto Piotr Cuber)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na zdjęciu obok możemy już wstępnie dokonać porównania lecichy małej Orthetrum coerulescens — z prawej (z jasnymi pasami na boku brązowego tułowia), z lecichą południową Otrhetrum brunneum — z lewej (z całkowicie niebieskim tułowiem i odwłokiem).

(foto Piotr Cuber)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Pozwoliłam sobie zrobić takie zestawienie dwóch zdjęć Piotra Cubera. Widzimy tu zarówno porównanie wielkości dwóch podobnych do siebie lecich, jak i ich ubarwienia — zwłaszcza tułowia oraz wyeksponowanych w czerwonych prostokątach obszarów Rspl (tu zaznaczonych białym tłem z przyciemnionymi żyłkami) tak, aby można było łatwiej wychwycić różnice. Lecicha mała ma w tym obszarze pojedynczy rząd pólek, a lecicha południowa ma kilka środkowych pólek podwójnych.

(foto Piotr Cuber/zest. Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
24 lipca 2021 r. nad ogrodowym oczkiem wodnym w Żbikach (UTM XT96) w pow. pleszewskim. Ten samiec Orthetrum coerulescens do złudzenia przypomina (pewnie bo jest już stary) samca lecichy południowej Orthetrum brunneum, ma całkowicie niebieski tułów.

(foto Przemysław Żurawlew)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ale użyłkowanie skrzydeł dowodzi, że mamy do czynienia z Orthetrum coerulescens.

(foto Przemysław Żurawlew)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Również aparat kopulacyjny wyraźnie świadczy, że jest to lecicha mała. Widać, że trzeba być czujnym z tymi gatunkami.

(foto Przemysław Żurawlew)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Samica
 
Samica Orthetrum coerulescens ma kolor piaskowożółty, środkiem odwłoka biegnie cienka czarna linia, po bokach której, na zakończeniu każdego segmentu, leżą dwa czarne punkciki. Na końcu odwłoka widzimy duże, żółte narządy analne. Oczy ważki są jasnoniebieskie, skrzydła mają zażółcenia w części przedniej od nasady do węzełka. Na wierzchu tułowia i po jego bokach podobnie, jak u samca występują jasne linie. Zdjęcie zrobiono 16 sierpnia 2007 r. w Kwileniu pow. pleszewski.

(foto Przemysław Żurawlew)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Czoło samicy jest również piaskowożółte, podobnie jak całe ciało.

(foto Przemysław Żurawlew)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica złowiona nad ogrodowym oczkiem wodnym 10 sierpnia 2020 r. w Żbikach (UTM XT96) w powiecie pleszewskim.

(foto Przemysław Żurawlew)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To też stara samica, sfotografowana tego samego dnia i w tym samym miejscu. Jest tak mocno zniebieszczała, że wygląda jak samiec.

(foto Przemysław Żurawlew)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica, sfotografowana 12 czerwca 2011 roku w Kwileniu.

(foto Przemysław Żurawlew)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Czoło samicy sfotografowanej 10 sierpnia 2020 r. w Żbikach.

(foto Przemysław Żurawlew)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Młoda samica, sfotografowana 27 lipca 2019 roku nad Kozim Brodem w Ciężkowicach, gdzie populacja utrzymuje się od wielu lat.

(foto Maria Wiszniowska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Zachowania rozrodcze
 
Zwykle pary łączą się gwałtownie w powietrzu, po czym w pozycji „kółeczka” fruną, by przysiąść na roślinach lub na ziemi. Są wówczas tak zajęte sobą, że można je podejść dość blisko. Zdjęcie zrobiono 12 lipca 2009 roku nad Wodą Graniczną koło Pniowca.

(foto Piotr Cuber)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Para kopulująca 7 sierpnia 2020 r. nad ogrodowym oczkiem wodnym w Żbikach.

(foto Przemysław Żurawlew)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta sama para kopulująca 7 sierpnia 2020 r. nad oczkiem wodnym w Żbikach.

(foto Przemysław Żurawlew)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Larwa/wylinka
 
Proces przeobrażenia Orthetrum coerulescens 23 czerwca 2010 r. nad Kozim Brodem w okolicy Jaworzna i Ciężkowic. Larwa najwyraźniej żyła ostatnio na piaszczysto-mulistym dnie, bo wylinka jest oblepiona ziarenkami piasku.

(foto Jakub Liberski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Wylinka. 23 czerwca 2010 r. nad Kozim Brodem między Jaworznem i Ciężkowicami. Długość ciała wynosi ok. 15-20 mm.

(foto Jakub Liberski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Wylinka napotkana 28 maja 2018 r. w Opolu na terenie kamieniołomu Odra II (UTM YS01). To był masowy wylęg i podłoże kredowe, stąd wylinka jest mocno ubrudzona osadami kredowymi.

(foto Paweł Buczyński, wylinka ze zbiorów Agnieszki Tańczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta sama wylinka, nabita na szpilkę entomologiczną, widziana z boku.

(foto Paweł Buczyński, wylinka ze zbiorów Agnieszki Tańczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Piramida analna jest krótka i masywna.

(foto Paweł Buczyński, wylinka ze zbiorów Agnieszki Tańczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Zdjęcie głowy z góry. Widzimy tu, że potylica jest na grubo pokryta osadem kredowym, ale oczy są czyste, co świadczy o tym, że larwa często przecierała je odnóżami.

(foto Paweł Buczyński, wylinka ze zbiorów Agnieszki Tańczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tu widać, że oprócz oczu czyszczony był również aparat gębowy.

(foto Paweł Buczyński, wylinka ze zbiorów Agnieszki Tańczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
............. w zbliżeniu.

(foto Paweł Buczyński, wylinka ze zbiorów Agnieszki Tańczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
............. w zbliżeniu.

(foto Paweł Buczyński, wylinka ze zbiorów Agnieszki Tańczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Galeria zdjęć

 
2 sierpnia 2009 r. — Samiec Orthetrum coerulescens nad rowem w miejscowosci Średnie Duże na Lubelszczyźnie.
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
9 lipca 2007 r. — samiec Orthetrum coerulescens w miejscowości Śniatycze na Lubelszczyźnie.
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Młody samiec Orthetrum coerulescens — 25 maja 2012 r. Przebywał na śródleśnej łące, która raz na kilka lat jest zalewana. Położona na południe od Włocławka, w zagłebieniu, w środku pomiędzy dwoma dość dużymi, leśnymi jeziorami (UTM CD63), środkiem łąki przepływa struga o szerokości 80 cm.
(foto Krzysztof Lewandowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
11 lipca 2008 r. — młody samiec Orthetrum coerulescens Swornica woj. opolskie.
(foto Adam Kuńka)

 
Samica Orthetrum coerulescens nad Kozim Brodem między Jaworznem i Ciężkowicami.
(foto Bogusława Jankowska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Stara samica sfotografowana 31 lipca 2008 roku nad kanałem śródpolnym w Kwileniu.
(foto Przemysław Żurawlew)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 

Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.

Porównanie wszystkich lecich spotykanych w Polsce można obejrzeć na stronie: LECICHA ORTHETRUM.

Więcej czytaj na sronie Odonata.pl w opracowaniu, które przgotowała Anna Rychła.