Przeniela dwuplama
Epitheca bimaculata


Rozmiary: Długość ciała Epitheca bimaculata wynosi 55-65 mm, samce są dłuższe, jest największą z naszych Corduliidae
Rozpiętość skrzydeł wynosi ok. 82 mm
Czas występowania
imagines:
Od 3 dekady IV do końca VI
Obszar występowania: Epitheca bimaculata występuje chętnie w obszarach leśnych szczególnie na północy i wschodzie Polski. W Polsce środkowej występuje rzadko — patrz mapa
 
 

NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Samica
Zachowania rozrodcze
Larwa/wylinka
Galeria zdjęć

Zdjęcia: Paweł Buczyński
Piotr Cuber
Julia Dobrzańska
Mariusz Gwardjan
Andrzej Kucharski
Piotr Mikołajczuk
Maria Wiszniowska
Michał Wolny
Piotr Zabłocki
Przemysław Żurawlew
Tekst: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Epitheca bimaculata w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce

1 — główny obszar występowania
2 — występowanie lokalne i rzadkie
3 — zasięg potencjalny
4 — obszar poza zasięgiem występowania
5 — punkt, w którym wykonano zdjęcia:
PBu — Paweł Buczyński — Kaszuby, Pojezierze Mazurskie, Suwalszczyzna, Kłoda Mała woj. lubelskie
PC — Piotr Cuber — Kierzkowskie Bagna woj. śląskie
JD — Julia Dobrzańska — Jeziorko Powskinkowskie i Gocławskie w Warszawie
MGw — Mariusz Gwardjan — Kielce, piaskownia Wietrznia
AK — Andrzej Kucharski — Dobra, pow. sanocki i Uherce Mineralne pow. Lesko, woj. podkarpackie
PM — Piotr Mikołajczuk — Międzyrzec Podlaski i okolice
MWi — Maria Wiszniowska — Staw Górnik w Katowicach–Giszowcu
MW — Michał Wolny — woj. opolskie
PZ — Piotr Zabłocki — woj. opolskie
— Przemysław Żurawlew — Ludwina pow. pleszewski, woj. wielkopolskie

Stwierdzenie rozwoju Epitheca bimaculata na obszarach zaznaczonych w Atlasie rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce z 2009 roku, jako obszary o potencjalnym występowaniu pozwala na zmianę ich rangi i włączenie do przestrzeni występowania lokalnego i rzadkiego, zaś napotkanie wylinek i osobników teneralnych w Uhercach Mineralnych, nad zbiornikiem Malina w Opolu, czy Stawem Górnik na katowickim Giszowcu nakazuje rozszerzenie zasięgu występowania na południe. To normalna kolej rzeczy — raz, że w przyrodzie mają prawo zachodzić zmiany — dwa, że wiedza nasza na ten temat ma obowiązek się poszerzać.
   
Biotop
Głównym obszarem występowania Epitheca bimaculata jest zalesiony obszar nizinny do 300 m npm. Jest ważką preferującą niewielkie zbiorniki śródleśne o zakrzaczonych lub porośniętych drzewami brzegach. Są to głównie jeziora, ale mogą być również stawy, żwirownie i piaskownie oraz starorzecza. Lubi tereny zacienione i dość głębokie wody.

 
Wyrówno (Wërówno) jezioro i osada (UTM XV89) na obrzeżach Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego w powiecie kościerskim, woj. pomorskie.
(foto Paweł Buczyński)
Sominko (UTM XV89) — jezioro na Równinie Charzykowskiej (pow. kościerski, woj. pomorskie).
(foto Paweł Buczyński)

 
Jezioro Kotel w Olpuchu (UTM CE08) — miejscowości pogranicza kaszubsko-kociewskiego leżącej na skraju Pojezierza Kaszubskiego i na wschodnim krańcu Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego.
(foto Paweł Buczyński)
Jezioro Gryżewo (UTM EF61) w woj. warmińsko-mazurskim, w pow. gołdapskim, w gm. Banie Mazurskie.
(foto Paweł Buczyński)

 
Jezioro Pomorze (UTM FE59) w Kuklach (wieś w gm. Giby,,pow. sejneński, woj. podlaskie), na skraju Puszczy Augustowskiej.
(foto Paweł Buczyński)
Zalesione brzegi żwirowni w Międzyrzecu Podlaskim (UTM FC25) pow. Biała Podlaska, woj. lubelskie.
(foto Piotr Mikołajczuk)

 
Piaskownia Wietrznia w Kielcach (UTM DB73).
(foto Mariusz Gwardjan)
Żwirownia w Dobrej (UTM EV99), pow. sanocki, woj. podkarpackie.
(foto Ewa Miłaczewska)

 
Żwirownia w Uhercach Mineralnych (UTM EV08), pow. Lesko, woj. podkarpackie. E. bimaculata obserwowano tu w latach 2013 i 2016, co świadczy o stabilności tego stanowiska.
(foto Andrzej Kucharski)
Staw Górnik na Giszowcu w Katowicach (UTM CA66). Pierwsze stanowisko w konurbacji górnośląskiej, gdzie stwierdzono występowanie i rozród E. bimaculata.
(foto Maria Wiszniowska)

 
Zbiornik Malina (UTM YS11) — nieużytkowana żwirownia na terenie Opola. Są tu dwa zbiorniki położone tuż obok siebie — Epitheca bimaculata stwierdzona została na obu.
(foto Michał Wolny)
Rezerwat Smolnik (UTM CB03) koło miejscowości Szumirad, woj. opolskie, pow. kluczborski; na skraju Stobrawskiego Parku Krajobrazowego.
(foto https://geolocation.ws/v/P/28838536/rezerwat-przyrody-smolnik/en)

 
Park krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą w woj. śląskim — Kierzkowskie Bagna (UTM CB42), ścieżka dydaktyczna na południowym brzegu 90 hektarowego bagna. Tu 22 maja 2010 r. znaleziono 7 wylinek Epitheca bimaculata, patrz — .
(foto Piotr Cuber)
Niewielki zbiornik śródleśny w okolicy wsi Ludwina (UTM XT94) w pow. pleszewskim, woj. wielkopolskim. Na stanowisku tym stwierdzno rozwój na podstawie znalezienia w dniu 10 czerwca 2010 roku 1 wylinki E. bimaculata, o czym autor zdjęcia wspomina w artykule, w .
(foto Przemysław Żurawlew)

 
Jezioro Powsinkowskie (UTM EC07) w warszawskim Wilanowie, to lewobrzeżne starorzecze Wisły.
(foto Julia Dobrzańska)
Jeziorko Gocławskie (UTM EC08) to prawobrzeżne starorzecze Wisły.
(foto Julia Dobrzańska)
 
 
Samiec
 
Przeobrażenie nad Stawem Górnik (UTM CA66) w katowickiej dzielnicy Giszowiec dnia 11 maja 2015 r. Teneralny samiec siedzi na wylince.

(foto Maria Wiszniowska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Przeobrażenie nad żwirownią w Uhercach Mineralnych dnia 11 maja 2016 r. Młody samiec o szklistych jeszcze skrzydłach siedzi koło wylinki.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ten sam osobnik z boku, tu lepiej widać wylinkę.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Młody, ale już niemal w pełni wybarwiony i obeschnięty samiec. Widzimy tu charakterystyczny rysunek na jego odwłoku o czarnym zabarwieniu na żółtobrązowym tle. W zasadzie tylko kolor oczu zdradza jego młody wiek. Żyłki skrzydeł i pterostigmy są czarne, czarne są również dwie duże plamy u nasady tylnych skrzydeł. Skrzydła tego młodego samca są zabarwione na żółto. Czarne narządy analne rozchylają się w kształcie litery V.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Jest to w pełni dojrzały samiec z wyraźnie zielono opalizującymi oczami. Ten samiec nie ma zażółconych skrzydeł. I o ile zrobienie zdjęcia osobnikom młodym, jeszcze nieporadnym jest szczęśliwym trafem, o tyle sfotografowanie całkowicie sprawnego, dorosłego samca tej prowadzącej dość skryty tryb życia ważki, jest już wyczynem wymagającym długiej obserwacji i ogromnej cierpliwości.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samiec E. bimaculata z boku. Widzimy jego bursztynowo żółte czoło i plamy na tułowiu.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Uderzyło mnie to od razu, w pierwszym momencie, jak tylko zobaczyłam zdjęcia Piotra (a było ich sporo), że ta dorosła, płochliwa ważka pozwoliła Piotrowi nachylić i obrócić w palcach gałązkę, na której siedziała tak, aby mógł zrobić jej doskonałe zdjęcie z kilku centymetrów. Dla mnie wówczas graniczyło to z czarami... później wielokrotnie udały mi się takie manewry z różnymi gatunkami ważek. To kwestia opanowania i powolności ruchów. Jeśli do siedzącej ważki zbliżamy rękę od tyłu i nieco od spodu, i robimy to bardzo spokojnie, nie zasłaniając słońca, to nie dostrzega ona żadnego niebezpieczeństwa. Ważki mają doskonały wzrok, ale przede wszystkim wyczulone są na ruch i gwałtowne zmiany oświetlenia.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Takich zdjęć nad wodą udało się Piotrowi zrobić wiele — mimo, że samce stały się nerwowe, bo nad wodą zaczęły pojawiać się samice. Ten samiec demonstruje nam żółto-czarny rysunek na bokach tułowia oraz żółte czoło, czarne, bardzo długie nogi i wydatny wtórny aparat kopulacyjny, który dalej będziemy mogli obejrzeć w zbliżeniu.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Głowa E. bimaculata na zdjęciu portretowym. Dojrzała ważka ma ciemnozielone, malachitowe oczy i bursztynowe: przyoczka, czoło (z ciemną plamą), zaustek, przedustek i żuwaczki, natomiast górna warga jest cała ciemna.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Oczy stykają się na krótkim odcinku, ciemię jest bursztynowe, dobrze widoczne na tle czarnej plamy w górnej części czoła. Trójkąt potyliczny jest czarny.
Fotografia wykonana została 4 czerwca 2015 r. w żwirowni w Dobrej w pow. sanockim.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Narządy analne samca widziane od strony grzbietowej. Młody osobnik przeobrażający się w żwirowni w Uhercach Mineralnych w pow. leskim 11 maja 2016 r.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Od spodu na końcu odwłoka widzimy pierwotny aparat kopulacyjny i narządy analne rozstawione na kształt litery V.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Tu widzimy narządy analne z boku.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Wtórny aparat kopulacyjny z boku, jest wydatny, jak u wszystkich szklarkowatych.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Wtórny aparat kopulacyjny widziany od spodu.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Samica
 
Przeobrażenie samicy z 21 maja 2016 r. nad żwirownią w Uhercach Mineralnych — ok. 25 cm nad lustrem wody na kępce turzyc w odległości 45 cm od brzegu, na skraju szuwaru turzycowego.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Ta dojrzała samica E. bimaculata, siedząca na niewysokiej sośnie jest bardzo podobna do samca. Widoczną na pierwszy rzut oka różnicę stanowią narządy analne, które u samicy biegną prawie równolegle do siebie inaczej, niż u samców.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tu samica E. bimaculata z boku. Widzimy jej pękaty, nieprzewężony odwłok, dużo grubszy niż u samca. Ma również skrzydła w przedniej części zażółcone.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Zachowania rozrodcze
 
Wkrótce na krzewach i drzewach dało się zauważyć kopulujące pary przenieli. Widzimy tu, że odwłok samicy jest znacznie grubszy niż odwłok samca. Na spodzie drugiego i trzeciego segmentu odwłoka samicy występuje jasna plamka. Widzimy również, że oczy obu płci w wieku dojrzałym lśnią malachitową zielenią.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Jeszcze jedna para.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Po krótkim czasie Piotr zaczął natykać się na siedzące w trawach i zaroślach samice z pakietami jaj na końcu odwłoka.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Składanie jaj odbywa się u tych ważek w charakterystyczny sposób. Zapłodnione jaja otoczone lepką galaretowatą substancją samica gromadzi na końcu swego odwłoka, gdzie sklejają się ze sobą.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Następnie ważka przelatuje nad samą powierzchnią wody ciągnąc po niej odwłok. Wszystkie jaja zostają zmyte wówczas do wody, gdzie układają się w długą nić. Wyglądają trochę podobnie do skrzeku.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
7 czerwca 2010 roku w miejscu, w którym Piotr Mikołajczuk obserwował składanie jaj, odnalazł chwilę później taką nić przyczepioną do roślin. Widziany tu kawałek tej nici ma grubość około 2 mm, a długość w przybliżeniu 5–7 cm.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Larwa/wylinka
 
Larwa Epitheca bimaculata sfotografowana w Międzyrzecu Podlaskim. Nogi larwy są bardzo długie, co jest charakterystyczne dla wszystkich szklarkowatych Corduliidae.
Długość larwy waha się od 28–32 mm, szerokość odwłoka może osiągać około 13 mm.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Larwa E. bimaculata dążąca do miejsca przeobrażenia 6 maja 2016 r. w rezerwacie Smolnik w Szumiradzie na Opolszczyźnie.

(foto Michał Wolny)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
4 czerwca 2015 r. — żwirownia w Dobrej pow. sanocki, woj. podkarpackie. Zawieszona na trawach wylinka Epitheca bimaculata ma bardzo długie kolce boczne, szczególnie kolce segmentu 9 — sięgające poza szczyt piramidy analnej.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
9 maja 2011 r. Zbiornik Malina w Opolu — nieużytkowana żwirownia — jeden z dwóch akwenów ze stwierdzonym w woj. opolskim rozrodem Epitheca bimaculata.
Na tym zdjęciu wylinki widzimy długie i hakowate kolce grzbietowe, które występują na segmentach 2–9. Pierwsze kolce są ustawione stromo, następne coraz bardziej płasko.
Na tylnej części głowy widać jeden z „rożków” opisanych niżej.

(foto Michał Wolny)
 
11 maja 2015 r. Staw Górnik na katowickim Giszowcu — to dopiero drugie w woj. śląskim stanowisko z potwierdzonym rozrodem Epitheca bimaculata.


(foto Maria Wiszniowska)
 
To strona brzuszna wylinki, jednej z pięciu znalezionych w żwirowni w Uhercach Mineralnych 7 maja 2013 roku, nieco na południe od dotychczas znanych w tym rejonie stanowisk.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To głowa wylinki, również jednej z pięciu znalezionych w żwirowni w Uhercach Mineralnych.

Na tyle głowy larwy Epitheca bimaculata daje się zauważyć dwa niewielkie, ostre wyrostki — „rożki”. To cecha odróżniająca larwę Epitheca bimaculata od innych w rodzinie Corduliidae.

W dniach 15–16 maja 2014 roku powódź poważnie przeorała zbiornik, który pomału wraca do stanu pierwotnego. W roku 2016 w tym samym miejscu nadal znajdowano wylinki i młode imagines, co świadczy o stabilności tego stanowiska.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
4 czerwca 2015 roku zebrano tę wylinkę w żwirowni w Dobrej. Na głaszczku wargowym znajduje się rząd 8–9 zębów.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
„Rożki” na głowie wylinki znalezionej 4 czerwca 2015 r. w żwirowni w Dobrej pow. sanocki.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Galeria zdjęć

 
30 kwietnia 2018 r. piaskownia koło wsi Kłoda Mała gm. Zalesie, pow. bialski, woj. lubelskie — wczesne przeobrażenie.
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
30 kwietnia 2018 r. piaskownia koło wsi Kłoda Mała (UTM FC66)
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
30 kwietnia 2018 r. piaskownia koło wsi Kłoda Mała.
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
30 kwietnia 2018 r. piaskownia koło wsi Kłoda Mała, już po pierwszej próbie lotu.
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
11 maja 2015 r. Staw Górnik na katowickim Giszowcu — młody samiec Epitheca bimaculata jeszcze na wylince.
(foto Maria Wiszniowska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
11 maja 2015 r. Staw Górnik na katowickim Giszowcu — ten sam młody samiec tuż przed pierwszym dziewiczym lotem.
(foto Maria Wiszniowska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.


Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.

Porównanie Corduliidae można obejrzeć na stronie: SZKLARKOWATE CORDULIIDAE.