wazki_calopteryx

Świtezianka Calopteryx

To opracowanie ma na celu wykazanie cech wspólnych rodzaju świtezianka Calopteryx, a także najważniejszych różnic, występujących u dwóch spotykanych w Polsce gatunków należących do tego rodzaju.


Rodzina			Świteziankowate Calopterygidae
	Rodzaj			Świtezianka Calopteryx
		Gatunki			Świtezianka błyszcząca Calopteryx splendens związana z ciepłymi wodami płynącymi, rzekami i strumieniami w odsłoniętych, nasłonecznionych obszarach
		Gatunki			Świtezianka dziewica Calopteryx virgo związana z chłodnymi wodami płynącymi, rzekami i strumieniami w zacienionych lasem obszarach

NA SKRÓTY

Biotop

Cechy wspólne

Różnice

Larwy/wylinki

Tekst: Ewa Miłaczewska

Zdjęcia: Piotr Mikołajczuk
Ewa Miłaczewska

© Ewa Miłaczewska

Biotop
Oba gatunki świtezianek lubią przebywać nad rzekami i strumieniami, lecz — jak podano to wyżej — wykorzystują inne obszary często tych samych rzek. Są ważkami pospolicie występującymi na obszarze całej Polski, z wyjątkiem obszarów górskich w Karpatach, gdzie nie występuje ciepłolubna Calopteryx splendens.

	Wiele świtezianek błyszczących Calopteryx splendens widziałam nad rzeką Liwiec płynącą koło zamku Liw niedaleko Węgrowa. (foto Ewa Miłaczewska)

	Nad rzeką Rządzą, płynącą w okolicy Woli Polskiej w powiecie Mińsk Mazowiecki, spotykam świtezianki dziewice Calopteryx virgo. Woda jest tu czysta, dość wartko płynąca, zacieniona na tym odcinku przez ols, czyli las olchowy rosnący na podmokłych tarasach zalewowych. Są tu również miejsca nasłonecznione, w których pojawiają się Calopteryx splendens. (foto Ewa Miłaczewska)

Cechy wspólne
Obie świtezianki mają błyszczące metalicznie granatowe (u samców) lub zielone (u samic) ciała. Ciała samic z wiekiem nabierają miedzianej barwy, zwłaszcza u Calopteryx virgo. Skrzydła świtezianek są bardzo gęsto użyłkowane, u samców najczęściej granatowozielone, metalicznie połyskujące, nieprzejrzyste. Skrzydła samic są brązowe lub zielone, znacznie bardziej przejrzyste — bez metalicznego połysku.

	Skrzydła samców nie mają pterostigm, zaś skrzydła samic mają białe pseudopterostigmy — ale nie są to płytki (jak u innych ważek) — lecz zbudowane są one z zagęszczonych żyłek. Doskonale to widać na zdjęciu skrzydła Calopteryx virgo. (foto Piotr Mikołajczuk)

	Głowy samców i samic świtezianek mają metaliczny połysk podobnie jak tułowia i odwłoki. Spowodowane jest to tzw. ubarwieniem strukturalnym. Polega ono na rozpraszaniu i interferencji światła w strukturach powierzchni ciała, które mają formę mikroskopijnych listewek. Tu widzimy samca Calopteryx virgo. (foto Ewa Miłaczewska)

	Na głowach obu świtezianek występują białe plamki u podstawy czułka. Plamki te występują u obu płci — patrz wyżej. Tu widzimy samicę Calopteryx virgo. (foto Ewa Miłaczewska)

Różnice
Poniższa ilustracja pokazuje cechy charakterystyczne widoczne na skrzydłach samców i samic obu gatunków świtezianek. Ważki te nie sposób pomylić ani z jakimikolwiek innymi rodzajami, ani oba gatunki między sobą. Kłopot dla osoby niewprawnej może powstać jedynie przy oznaczeniu samic, zwłaszcza młodych.

	Calopteryx splendens Skrzydła samców są zabarwione tylko środkowej części. Na pozostałym obszarze są niemal bezbarwne, bez pterostigm. Skrzydła samic są węższe niż u C. virgo, zielonkawe, zielono użyłkowane, posiadają położone dość blisko końców skrzydeł białe pseudopterostigmy. Calopteryx virgo Skrzydła samców są w całości zabarwione na granatowo, prześwitujące na brązowo, połyskujące zielonkawo. Brak pterostigm. Skrzydła samic są zwykle brązowe lub (zwłaszcza w młodości) zielonkawobrązowe, brązowo użyłkowane, z białymi, pseudopterostigmami położonymi dalej od końców niż u C. splendens. (foto Ewa Miłaczewska, Piotr Mikołajczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Bardzo piękne zdjęcie obu świtezianek, na którym widać cechy różniące te dwa gatunki, jak również cechy wspólne. Siedzący samiec Calopteryx virgo ma całe skrzydła jednolicie zabarwione, w locie widzimy samca Calopteryx splendens, który ma część skrzydeł (u nasady) bezbarwną. (foto Grzegorz Tończyk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

Larwy/wylinki

Larwy obu naszych świtezianek Calopteryx są to największe spośród larw Zygoptera — wraz z przydatkami analnymi osiągają długość 35–40 mm. Rozwój larw trwa zwykle dwa lata. Poruszają się chodząc po dnie i roślinach podwodnych. Skrzelotchawki C. splendens mają po dwa jasne pasy, z których pierwszy od strony odwłoka jest dużo wyraźniejszy. Środkowa skrzelotchawka — epiprokt (tu uniesiona do góry) jest szersza i o 1/4 krótsza od obu pozostałych. U Calopteryx virgo Wszystkie skrzelotchawki są równej szerokości, a paraprokty są co najwyżej o 1/10 dłuższe od epiproktu. Skrzelotchawki mają jeden jasny pas, a nie dwa jak u C. splendens. Obie larwy mają długie, sztywne, skierowane ku przodowi czułki z członem podstawnym (pierwszym) dłuższym od sumy pozostałych członów. Różnica między gatunkami jest tu taka, że u Calopteryx splendens człon podstawny jest 1,5 raza dłuższy od pozostałych członów, natomiast u Calopteryx virgo różnica ta jest bardzo niewielka. W tyle głowy, za oczami, u obu świtezianek występują guzki (pokazane na zdjęciach strzałkami) — u C. splendens są one mniejsze, zaś u C. virgo większe, wystające bardziej niż oko i ostro zakończone. (foto Andrzej Kucharski i Piotr Mikołajczuk)

Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.